Eeuwenlang is de Europese cultuur toonaangevend geweest. De afgelopen eeuw is dit gekanteld en lijkt Europa te worden bijgehaald –zo niet ingehaald– door sterk opkomende Aziatische en Zuid-Amerikaanse landen. Natuurlijk springen economische ontwikkelingen dan al snel in het oog, maar ook cultureel kunnen de panelen op het wereldtoneel gaan schuiven. Dit vereist allereerst reflectie op wie wij zijn, als Nederland, maar ook als Europa. Onze wortels zijn namelijk plaatsbepalend en vormen de grondslag voor waar het met Europa naartoe moet.

De 21e eeuw zal voor Europa een eeuw worden waarin de vraag naar de eigen identiteit en het verlangen naar gemeenschap centraal staan. De toenemende mondialisering leidt tot een veel intensere culturele en levensbeschouwelijke interactie. Hoewel Europa een grote diversiteit herbergt, is zeker sprake van een culturele eigenheid, die Europa diepgaand bepaalt en dient als een kompas voor de toekomst van onze samenleving.

Het is niet alleen de economische crisis die zich aan ons heeft opgedrongen de afgelopen jaren. Er ligt een diepere culturele en immateriële crisis ten grondslag aan de huidige problemen in de samenleving. Een crisis die mensen uit elkaar drijft. Juist het verbindende karakter, het gevoel van vergeving, solidariteit en saamhorigheid die een samenleving moeten kenmerken, is onder druk komen te staan. Immateriële vragen over de zin van het leven en de waarden waarop de samenleving is georganiseerd moeten dus gesteld worden; juist ook door politici.

Als politica ben ik gevormd doordat ik als kind opgroeide op het snijvlak van het rooms-katholieke en het protestantse geloof. Deze achtergrond helpt mij in de zoektocht naar de antwoorden op deze vragen.

Bestemming

Mijn mensbeeld als christendemocraat en daarmee mijn uitgangspunt als politica, is dat de mens niet bij brood alleen leeft, maar ook een sociale en een zingevende behoefte nastreeft. De mens is geplaatst in de samenleving. Niemand leeft alleen voor zichzelf, maar in gemeenschap met anderen. De maatschappelijke verbanden waarvan de mens deel uitmaakt, vormen de bedding voor zijn individuele vrijheid en zelfontplooiing.

In de christendemocratie wordt de mens gezien als een geroepen wezen. Dat betekent dat de mens een bestemming heeft die de samenleving overstijgt; iets wat tot uitdrukking komt in religie, levensbeschouwing en zingeving. Als geroepen wezen zijn we in staat tot het dragen van verantwoordelijkheid, zowel op persoonlijk vlak als voor de samenleving als geheel.

Helaas voeren individuele belangen steeds vaker de boventoon. Typerend is dat mensen stellen dat het met hen persoonlijk goed gaat, maar slecht met de samenleving als geheel. Maar wat doen we daar dan zelf aan? De vraag naar publieke gerechtigheid, ook in de Europese samenleving, en de vraag naar onze gezamenlijke bestemming zijn daarom van groot belang.

Hebben wij onze bestemming in eigen hand? Een bevestigend antwoord op die vraag zou getuigen van hoogmoed, maar een ontkennend antwoord leidt gemakkelijk tot fatalisme. Vaststaat voor mij dat ieder individu een verantwoordelijk heeft voor de tijd en de samenleving waarin hij leeft. Juist daarom moeten wij ernaar streven onze wereld in goede staat door te geven aan toekomstige generaties. Bestrijding van het slechte en bevordering van het goede zijn in onze samenleving dus een opdracht voor allen. Bij de pakken neerzitten en ons beklagen over de ander of de moeilijke omstandigheden waarin wij verkeren, leidt in ieder geval tot niets.

Augustinus wees er al op dat wij liever de hand aan de ploeg moeten slaan: „Was er maar geen overvloed aan slechte mensen, dan zou er ook geen overvloed zijn aan slechte dingen. Het zijn slechte tijden! Het zijn moeilijke tijden! Dat zeggen de mensen tenminste. Laten we liever goed leven, dan worden de tijden vanzelf goed. Wij zijn de tijden. Zoals wij zijn, zo zijn de tijden.” Onze bestemming wordt dus gevonden in het streven naar het goede leven – dat is onze verantwoordelijkheid.

Feilbaar

Het streven naar het goede leven, naar een verantwoordelijke samenleving en naar een overheid die het recht dient, is nooit klaar. Dat komt doordat de mens feilbaar en de wereld niet maakbaar is. Blaise Pascal heeft eens gezegd dat de mens zowel wordt gekenmerkt door grandeur als door misère. We hoeven maar naar de recente geschiedenis van Europa te kijken om te zien hoe waar dit is. Enerzijds zien we dan de huiveringwekkende aanwezigheid van het kwaad, zoals dat in de Tweede Wereldoorlog naar voren is gekomen. Anderzijds de Europese samenwerking die daarop volgde, en die inmiddels veel meer is dan alleen een vredesproject.

Kwaad is het ontbreken van het goede. En hoewel het kwade zich in onze wereld op allerlei manieren manifesteert, loopt uiteindelijk de scheidslijn tussen goed en kwaad door het hart van ieder mens. Iedereen is dus vatbaar voor dat wat verkeerd is, maar ook in staat tot het doen van goede dingen.

De buitenwereld speelt daarbij een invloedrijke rol. Daarom is het van belang dat een samen­leving de juiste voorwaarden biedt om het kwaad in te dammen en het goede in mensen naar boven te halen. Daarom een besef van diepere waarden, die als kompas dienen voor een samenleving om ook in tijden van crisis een anker te hebben.

Een rechtvaardig politiek bestel biedt ruimte voor mensen om te streven naar het goede leven, maar kent ook instituties die de samenleving proberen te beschermen tegen de destabiliserende krachten van het kwaad.

Dienend

De vorm en de uitvoering van een politiek bestel zijn dus van groot belang. De mens is een politiek wezen, juist omdat hij een sociale aard heeft. Politiek heeft tot doel het nastreven van een rechtvaardige samenleving waarin individuele vrijheden kunnen worden beleeft.

Het is daarbij van belang de grens tussen het private en het publieke domein goed te bewaken. Juist omdat de wereld niet maakbaar is, moet de politiek niet fixeren op utopische vergezichten, maar de gerechtigheid dienen. Misschien is dat wel de belangrijkste les die –juist ook in Europa– onze gezamenlijke geschiedenis ons leert: wil de politiek niet ontsporen, dan moet de overheid een dienende macht zijn.

Het is dat besef dat voor christendemocraten zoals Schuman, Adenauer en De Gaspari de grondslag van de Europese samenwerking vormde. Het is onze taak om in de geest van deze grondleggers van Europa verder te bouwen aan Europa.

De auteur is voor het CDA lijsttrekker voor de Europese verkiezingen. Ze schreef dit artikel in samenwerking met Hubert Beusmans, stafmedewerker van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA.