Een bewonderenswaardig man ondanks zijn feilen, zo was dinsdag de teneur van de Loe de Jong-middag in de Kunsthal in Rotterdam. Een man met een groot verdriet én met een tomeloze werkdrift, en het verband tussen die twee zaken zal wel nooit helemaal aan te tonen zijn.

Een groot verdriet, want hij ontsnapte op 14 mei 1940 dan wel met zijn gezin naar Engeland, maar de rest van zijn familie slaagde daar niet in. De meesten werden omgebracht. Omdat ze Joden waren.

De Jongs tomeloze werkdrift –„gestolde rouw”?– bracht hem tot zijn veeldelige boekenserie over het Koninkrijk der Nederlanden tijdens de Tweede Wereldoorlog, een werk dat nauwelijks tussen twee uitgespreide armen te vatten is.

Toen de 27 boeken in 1988 klaar waren, kwam er nog meer: levensherinneringen, deel 1 en 2. Interessant, omdat het De Jongs leven van vóór de oorlog vertelde, vindt zijn leerling en collega prof. dr. J. Th. M. Bank, maar „je vroeg je wel af of een bepaald kritisch vermogen ging ontbreken.”

En die vraag rees vooral door De Jongs geschrijf over de seksuele activiteiten in zijn jonge jaren. „Moet dat er echt in?” vroeg zijn uitgever Geert van der Meulen meermalen. Ja, het moest er allemaal in, vond De Jong. En dan gebeurde het ook, want de historicus luisterde wel naar kritiek, maar ging vooral zijn eigen gang.

Van der Meulen werd een persoonlijke vriend van de directeur van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (RIOD, het huidige NIOD). De Jong won bij het schaken bijna altijd, en wilde dat ook. „Hij was ijdel, maar niet storend. Iemand die zo goed is, mág ook ijdel zijn”, vindt Van der Meulen.

Ondertussen was ”Het Geschiedwerk”, zoals het werd genoemd, voor zowel uitgever als auteur een goudmijn, want de serie werd goed verkocht. Nederland wilde weten wat er in de oorlog was gebeurd, en De Jong wilde dat graag vertellen én erbij zeggen hoe hij over de zaken dacht.

Oud-journalist De Jong wees de pers op de pagina’s waar de nieuwtjes te halen waren, en deelde primeurs uit aan wie hij wilde. Hij had gezag en sprak met gezag, al verloor hij een deel ervan toen hij een eind maakte aan de politieke carrière van mr. W. Aantjes door hem –ten onrechte– tot Waffen-SS’er en kampbewaker te verklaren. Aantjes had zijn oorlogsverleden dan wel verzwegen, maar dit toch niet.

Biografie

Morgen is het een eeuw geleden dat de oorlogshistoricus werd geboren. Precies op die dag promoveert Boudewijn J. Smits op een 960 pagina’s dikke biografie over De Jong. Het resultaat van achten­half jaar onderzoek. „Ik wist weinig van De Jong af. Wat me bezighield was dat hij geschiedschrijver én betrokkene bij die geschiedenis was. Ik begon met meer scepsis dan bewondering. Nu heb ik meer bewondering dan scepsis. Veel meer.”

Het symposium van dinsdag –ook bijgewoond door drie van De Jongs vier kinderen– had in de Kunsthal plaats, omdat daar –nog tot 5 mei– de tentoonstelling ”De Tweede Wereldoorlog in 100 voorwerpen” te zien is. Inmiddels kwamen er 86.000 mensen naar kijken. In de expositieruimte is het druk. Schoolklassen trekken met potlood en vragenlijst langs de voorwerpen met de indrukwekkende verhalen die er te lezen en te horen zijn. Zoals presentatrice Margriet Vroomans even later op het symposium zegt: de belangstelling voor de oorlogsjaren groeit nog steeds.

En daaraan draagt het werk van De Jong nog altijd bij, zegt huidig NIOD-directeur Schwegman: „Sinds we zijn boeken in december 2011 op internet hebben gezet, is het bezoekersaantal van onze website verdrievoudigd.”

Lees ook:

Standaardwerk Loe de Jong online (Reformatorisch Dagblad, 12-12-2011)

“Onderzoek nodig naar invloed De Jong” (Reformatorisch Dagblad, 18-09-2007)

Negen pagina’s per oorlogsdag (Reformatorisch Dagblad, 16-03-2005)

“Zijn betekenis voor Nederland is groot” (Reformatorisch Dagblad, 16-03-2005)

Geschiedschrijver De Jong overleden (Reformatorisch Dagblad, 16-03-2005)

Dr. Loe de Jong en zijn geschiedwerk (Reformatorisch Dagblad, 11-08-1995)

Vijf oorlogsjaren in een handzame doos (Reformatorisch Dagblad, 07-04-1995)

De herinneringen van Loe de Jong (Reformatorisch Dagblad, 30-04-1993)