De State of the Union is te beschouwen als het Amerikaanse alternatief van onze Troonrede. In een gezamenlijke vergadering van het Huis van Afgevaardigden en de Senaat zet de president in deze toespraak zijn plannen uiteen voor het volgende fiscale jaar. Dat loopt van oktober dit jaar tot en met september volgend jaar. Na de State of the Union volgt begin volgende week de formele presentatie van de nieuwe begroting waarover de partijen zich dan de komende maanden zullen buigen.

Dat worden spannende maanden, want in november moeten de Amerikanen weer naar de stembus om een heel nieuw Huis van Afgevaardigden te kiezen en om te stemmen over eenderde van de Senaat. Traditiegetrouw verliest de partij van de zittende president bij zulke verkiezingen. Zo raakte Bill Clinton in 1994 bij de tussentijdse verkiezingen zijn meerderheid in het Congres (Huis van Afgevaardigden en Senaat) kwijt. Momenteel hebben de Republikeinen een krappe meerderheid in het Huis van Afgevaardigden en in de Senaat hebben de Democraten een marginale meerderheid van zegge en schrijve één stem.

State of the Union plus begroting vormen dus niet alleen de basis voor de politieke agenda in het komende fiscale jaar, maar ook het uitgangspunt voor een verkiezingsdebat. Een moeilijk debat voor de Democraten overigens, want de Republikeinse president Bush geniet na zijn eerste jaar in het Witte Huis een ongekende populariteit. Die heeft hij zonder twijfel te danken aan de nationale en internationale strijd tegen het terrorisme, die in Afghanistan werd afgesloten met een duidelijke overwinning. Een van de gasten die de presentatie van Bush’ State of the Union gisteravond bijwoonden was de Afghaanse interim-premier Hamid Karzai. Wie had dat een jaar geleden kunnen denken.

De oorlog in Afghanistan lijkt overigens tot een verschuiving van de prioriteiten in Washington te hebben geleid. Vrijwel onmiddellijk na zijn aantreden gaf president Bush minister van Defensie Donald Rumsfeld opdracht om Amerika’s militaire apparaat volledig door te lichten. Het moest toegesneden worden op „de uitdagingen van de 21e eeuw.” Na de militaire campagne in Afghanistan stelt Bush een verhoging van het defensiebudget voor met 48 miljard dollar. Dat is de belangrijkste stijging van de afgelopen twintig jaar. Daarbij is geld uitgetrokken voor tal van nieuwe wapensystemen, maar ook voor uitbreiding en vernieuwing van bestaande systemen. „Zes maanden geleden was er nog sprake van afslanking en vernieuwing, maar daarvan is weinig meer te bespeuren. Het gaat nu eerder om vernieuwing en uitbreiding”, aldus politiek-militair analist Larry Seaquist.

De Democraten zullen politiek weinig kunnen inbrengen tegen deze ontwikkeling. De bescherming van Amerikaanse belangen thuis en overzee onder leiding van een bijzonder populaire president is niet iets wat zich leent voor partijpolitieke discussies. Dat is wat anders met het antiraketsysteem, waarvan de technologische haalbaarheid nog aangetoond moet worden en dat miljarden en nog eens miljarden dollars gaat opslorpen. Naast de strijd tegen het terrorisme, zowel binnenslands als internationaal, is herstel van de Amerikaanse economie een belangrijke prioriteit voor Bush. Volgens de Republikeinse regering is de begroting in de rode cijfers beland door de kostbare oorlog in Afghanistan -kosten 1 miljard dollar per maand- plus de recessie. Volgens de Democraten komt daar de enorme belastingverlaging bij die de regering er vorig voorjaar doordrukte.

Republikeinen en Democraten verschilden sterk van mening over de prioriteiten voor een economisch stimuleringspakket dat vorig najaar wel door het Huis van Afgevaardigden kwam maar dat in de Senaat bleef steken. De vraag is of zo’n pakket maatregelen nog nodig is nu de economie binnenkort lijkt aan te trekken. Hier zijn de komende maanden harde confrontaties te verwachten. „Het belangrijkste probleem voor de regering is het feit dat er financieel weinig ruimte meer is na de belastingverlaging en de verhoging van het defensiebudget. Men kan de kiezer in november echter niet met lege handen tegemoet treden. Er zullen dus harde keuzes gemaakt moeten worden, maar belangrijke -en dure- initiatieven zijn er voorlopig niet te verwachten”, zo meent Robert Reischauer, voorzitter van het researchbureau Urban Institute en voormalig directeur van het begrotingsbureau van het Congres.

President Bush besteedde in zijn State of the Union veel aandacht aan zijn succesverhaal - de antiterreurcampagne. Hij maakte echter weinig woorden vuil aan de Enron-affaire, de implosie van de energiegigant die hem de afgelopen jaren financieel vorstelijk heeft gesteund. Volgens de recente opiniepeilingen verwachten Amerikanen dat de regering actie onderneemt om dergelijke excessen in de toekomst te voorkomen. Er moet striktere wetgeving komen op financiële rapportages en accounting, twee terreinen waar het bij Enron duidelijk fout is gegaan.

De affaire wakkert bij veel Amerikanen ook de zorgen aan over onbegrensde deregulering. „Ik constateer duidelijk een toenemende bezorgdheid over de ruimte die deze Republikeinse regering het bedrijfsleven wil geven, zowel op financieel gebied als wat het milieu betreft. Dat zijn onderwerpen waarover de Republikeinen de komende maanden veel hebben uit te leggen aan de kiezer”, zo meent Democratisch senator John Edwards uit Noord-Carolina, die hoopt over twee jaar Democratisch presidentskandidaat te worden.