In 2002 werd Zimbabwes lidmaatschap van het Gemenebest opgeschort, als protest tegen Mugabes manipulatie van de verkiezingen in dat jaar en omdat hij de blanke boeren het land had uitgejaagd -waarmee tegelijkertijd meer dan een miljoen zwarte landarbeiders brodeloos werden-, om vervolgens de aldus vrijgekomen boerderijen zonder compensatie voor de eigenaren in beslag te nemen.

Aangezien de onderdrukking in Zimbabwe sindsdien alleen maar is toegenomen, werd Zimbabwe vorige week opnieuw als lid van het Gemenebest geweerd. Voor Mugabe was dit aanleiding uit het Gemenebest te stappen. Het was in de 70-jarige geschiedenis van de landenclub pas de tweede keer dat een lid eruit stapte. De eerste keer gebeurde dit in 1961, toen premier Hendrik Verwoerd Zuid-Afrika uit het Gemenebest haalde vanwege de kritiek op zijn apartheidspolitiek.

Enkele dagen na het besluit van het Gemenebest om Zimbabwe als lid te weren, tekende de uit veertien landen bestaande Ontwikkelingsgemeenschap van Zuidelijk Afrika (SADC) protest aan.

Kennelijk onder regie van de Zuid-Afrikaanse president Thabo Mbeki was een gezamenlijke SADC-verklaring opgesteld, die uitsprak dat het bewuste besluit ondemocratisch was omdat niet alle 56 lidstaten van het Gemenebest voor hadden gestemd. „Besluiten zijn altijd met eenstemmigheid genomen. Nu niet, en dat kan het eind van het Gemenebest betekenen”, zegt de SADC, die in één adem toevoegt dat de problemen rond Zimbabwe alleen via „constructieve betrokkenheid” kunnen worden opgelost.

President Mwanawasa van Zambia, ook lid van de SADC, zei in een aparte verklaring dat de „rijke landen” van het Gemenebest Zimbabwe „harteloos en wreed” hadden behandeld. Ghana en Kenia daarentegen stemden voor Zimbabwes royement, net als Nigeria, waar de vergadering van het Gemenebest plaatsvond waarop het besluit werd genomen. De Nigeriaanse president Obasanjo had zich reeds de woede van landen als Zuid-Afrika en Zambia op de hals gehaald toen hij president Mugabe voor de Gemenebest-conferentie de toegang tot zijn land ontzegde.

Kortom: in Afrika is Zimbabwe een splijtzwam, net als in het Gemenebest zelf. De Zuid-Afrikaanse president Thabo Mbeki heeft door de jaren heen sterk de indruk achtergelaten dat hij een fan van Mugabe is. Althans, hij heeft nimmer een woord van protest laten horen tegen al die schendingen van de mensenrechten waaraan zijn buurman zich schuldig heeft gemaakt. Mbeki laadde daarmee de verdenking op zich dat hij het eens was met de knechting van de Zimbabwaanse pers, de intimidatie van de oppositie, de wijdverspreide corruptie en Mugabes felle optreden tegen blanken.

Mbeki’s verweer is dat stille diplomatie veel effectiever is dan luid protest. Maar aan die stille diplomatie valt vooral op dat die wel heel stil is, evenals het resultaat. De toestand in Zimbabwe wordt er geen haar beter op.

De Zuid-Afrikaanse oppositie gooit Mbeki voor de voeten dat hij door zijn houding de ”Afrikaanse renaissance” in gevaar brengt, een wedergeboorte op grond van het Nepad-beleid dat Mbeki zelf op gang probeert te brengen.

In het beleid van Nepad, het Nieuwe Partnerschap voor de Ontwikkeling van Afrika, staat als voorwaarde voor een welvarend Afrika dat regeringen een transparant en democratisch beleid voeren, de pers vrij is, corruptie wordt bestreden en dat er regelmatig eerlijke verkiezingen worden gehouden. Een loffelijk streven van Mbeki. Maar als hij dergelijke loffelijke principes niet eens op zijn buurman toepast, wat moet er dan van alle mooie voornemens in de rest van Afrika terechtkomen? En is het Westen, en met name Groot-Brittannië, nog wel bereid Nepad te steunen als Mbeki Mugabe z’n gang laat gaan en zelfs protesteert als het Gemenebest Mugabe tot de orde roept?

Zoals een politiek commentator in Pretoria zei: „Als Mbeki zijn reputatie en zijn plannen voor Afrika wil redden, moet hij nu heel snel bekendmaken wat hij met zijn stille diplomatie heeft bereikt. Anders moeten Engeland en andere Gemenebest-landen hun steun aan Nepad staken.”

De commentator, Hussein Solomon, is een bekend politicoloog van de universiteit van Pretoria en zijn commentaar haalde deze week alle kranten. Woensdag kwam de reactie. Mbeki’s vertrouweling staatssceretaris Aziz Pahad van Buitenlandse Zaken noemde Solomons advies aan het rijke Westen om Nepad te laten vallen „schandalig en idioot en typisch een product van een koloniale mentaliteit.” President Mbeki en zijn ANC hebben de neiging critici hiervan te beschuldigen, evenals van een „apartheidshouding” of „racisme.” Pahad stelde met klem dat Zuid-Afrika alles zal doen om „het volk van Zimbabwe te helpen en bij te staan”, wat dit ook mag betekenen.

Volgens de Zuid-Afrikaanse oppositiepartij DA komt die steun neer op een klap in het gezicht van het Gemenebest. „Het is treurig dat Zuid-Afrika dictators als Mugabe steunt en fel tekeergaat tegen landen die niets anders willen dan het herstel van de democratie in Zimbabwe.” Lachende derde is Mugabe zelf, die deze week met veel bravoure dreigde alle betrekkingen met Londen te zullen verbreken. Ter illustratie van Mugabes lichtzinnigheid en neiging tot zelfdestructie: Groot-Brittannië is Zimbabwes grootste geldschieter en heeft sinds eind vorig jaar 26 miljoen pond (37 miljoen euro) aan levensmiddelen verstrekt om de honger onder bijna 6 miljoen Zimbabwanen te stillen.