In de wijk Podol in Kiev stopt een taxi voor de Aish Ha Thorasynagoge, een van de drie synagogen die de hoofdplaats van Oekraïne rijk is. De deur van de taxi zwiept open en een orthodoxe Joodse man haast zich naar de ingang van de sjoel, waarvan zo’n 300 Joden lid zijn. „Veel Oekraïense Joden zijn bang, er waren afgelopen maand verschillende aanslagen op Joden”, zucht Yevgniy Ziskind (45), directeur van de Unie van Joodse organisaties in Oekraïne. „Mensen hebben er belang bij de Joden te beschuldigen van het veroorzaken van de chaos in Oekraïne. We moeten voorzichtig zijn.”

„Het was in Kiev altijd onveilig voor Joden”, zegt David Milman (51), assistent van de opperrabijn van de Brodskysynagoge in Kiev. „Maar de situatie is verergerd: op dit moment worden Joodse mensen zelfs in elkaar geslagen, en zijn de veiligheidsmaatregelen verscherpt.” Yevgniy Ziskind beaamt dat: „Een Joodse jonge Talmoedstudent is opgewacht na zijn bezoek aan het Joodse gebedshuis, gevolgd naar zijn huis en daar in elkaar geslagen, en ook een oudere Joodse man belandde na een aanslag in het ziekenhuis. Antisemitische pesterijen zijn er altijd, maar de laatste weken worden er in Oekraïne serieuze aanslagen op Joden gepleegd. Criminelen voeren de druk op Joden op.”

Herhaling

„De angst onder de Joodse gemeenschap is groot nu verschillende orthodoxe Joden zijn aangevallen door demonstranten”, zegt ook Koen Carlier (47) van Christenen voor Israël. „Hoe moeten de overlevenden van de Holocaust zich voelen in Oekraïne? Wat zij in de Tweede Wereldoorlog als kind hebben meegemaakt, staat in hun geheugen gegrift. Daardoor is wat ze nu meemaken in Oekraïne extra beangstigend. Het is alsof de geschiedenis zich herhaalt.

Het is opvallend dat veel Joden versneld Oekraïne willen verlaten, hoewel het zeer ingrijpend is om je familie, vrienden en bezittingen achter te laten”, vertelt Carlier. „Velen plannen hun terugkeer naar Israël nu zeer serieus.”

Koen Carlier helpt –samen met zijn Oekraïense vrouw Ira Sulim– Joden met het aanvragen van visa, bezoek aan de ambassade, en transport naar de luchthaven. Onlangs nog reed Carlier het echtpaar Abramov naar de luchthaven van Kiev om, twintig jaar na hun zoon en dochter, naar Israël te verhuizen. „Veel te laat”, concludeerde Abramov.

„Niet-Joden worden ook betrokken bij de terugkeer van het Joodse volk naar het beloofde land”, vertelt Carlier. „Christenen voor Israël stelde zich in 1996 ten doel in twee jaar tijd 50.000 Joden naar Israël te helpen emigreren, als geschenk voor het vijftigjarig bestaan van de staat Israël. In 2010 verhuisde Carica Weisburd, als honderdduizendste, vanuit Oekraïne naar Israël.”

Geschokt

„Een aanzienlijk deel van de demonstranten die op dit moment in het centrum van Kiev protesteren is lid van de Swobodapartij, een openlijk antisemitische, extreem nationalistische beweging”, vertelt Carlier. „Veel Joodse mensen waren geschokt toen betogers tijdens de demonstraties shirts droegen met het opschrift ”Bezidov”: Weg met Joden. Honderden demonstranten scandeerden: ”Joden eruit, Joden eruit”. Sommigen zwaaiden met rood-zwarte vlaggen, die ook werden gebruikt tijdens de opstand van Stephan Bendera die de Polen in de Tweede Wereldoorlog hielp in de strijd tegen de Russen en de Joden, waarbij complete Joodse gezinnen werden uitgemoord.” Ook Bogdan Chmilnitsky wordt in Kiev nog steeds geëerd als nationale held, met een groot standbeeld. Onder leiding van Chmilnitsky werden in de 17e eeuw honderdduizenden Joden vermoord.

„De Joodse gemeenschap is geen politieke organisatie en we geven geen politieke adviezen”, verklaart Milman. „Sommige Joden demonstreren mee op het Maidanplein, anderen steunen juist de regering. De Joodse artiest Yan Tarachnik is lid van het parlement en voert oppositie tegen de regering. Sinds hij op internet over de revolutie schreef, wordt hij bedreigd. De bedreigingen zijn antisemitisch.”

„Oekraïense Joden vertonen zich op dit moment zo min mogelijk in het openbaar, ze laten zich met taxi’s van deur naar deur rijden”, zegt Koen Carlier. „We proberen op alle mogelijke manieren hun veiligheid te vergroten. Orthodoxe Joden verbergen hun bakkebaarden en verstoppen hun keppeltje als ze toch de straat op moeten.”

Niemand protesteert

Ondertussen geeft Natalia Krizhanovski in Oekraïense bibliotheken les over de Holocaust, en probeert jongeren zo bewust te maken van wat Joden in de Tweede Wereldoorlog is overkomen. Ze vertelt over de Duitse militair en lutherse theoloog Martin Niemöller, die in verzet kwam tegen de nazi’s, omdat hij zich stoorde aan de ”Arierparagraph”. Mensen die niet van Arische afkomst waren en getrouwd waren met iemand die niet van Arische afkomst was, mochten geen ambt vervullen in de kerk.

Later kwam hij openlijk in verzet tegen Hitler, die hem daarom tot zijn persoonlijke gevangene verklaarde en overbracht naar de concentratiekampen Sachsenhausen en Dachau. Niemöller schreef destijds: „Toen de nazi’s de communisten arresteerden heb ik gezwegen: ik was immers geen communist. Toen ze de sociaaldemocraten gevangenzetten heb ik gezwegen; ik was immers geen sociaaldemocraat. (…) Toen ze de Joden opsloten heb ik gezwegen; ik was immers geen Jood. Toen ze de rooms-katholieken arresteerden heb ik gezwegen; ik was immers geen katholiek. Toen ze mij kwamen halen… was er niemand meer die nog kon protesteren.” De woorden van Niemöller maken diepe indruk op de Oekraïense scholieren.

Kruispunt

„We staan op een kruispunt”, vindt David Milman. „Alleen God weet wat er gaat gebeuren. Er is geen sprake van een revolutie in Kiev, vind ik. Demonstranten willen bij Europa horen, maar zien ook dat samenwerking met Rusland beter is voor Oekraïne. Anderen eisen het vertrek van de president, maar beseffen niet dat dan de problemen niet zijn opgelost. Beide partijen zeggen dat ze een doel hebben, maar ze hebben hun plannen niet uitgewerkt en stellen hun doelen steeds bij omdat ze niet weten wat ze echt willen. Zonder doel is er geen revolutie.

Oekraïners komen volgens mij niet voor de revolutie naar het Maidanplein, maar voor liefde, die ze in het dagelijkse leven nauwelijks durven geven en ontvangen. In de bittere kou zijn ze op zoek naar genegenheid. Oekraïne is lang niet-religieus geweest en daardoor zijn de Oekraïners de basisliefde kwijtgeraakt waarnaar ieder mens op zoek is. Mensen zijn op zoek naar de vervulling van die lege plek. Die kunnen ze vinden in religie.

Grote groepen mensen, de rijken, gaan op jacht naar spullen, naar materiële rijkdom, en hopen zo vervuld te worden. Anderen verzamelen zich op het Maidanplein, waar ze saamhorigheid en liefde ervaren die ze in het dagelijkse leven ontberen. Voor die liefde willen ze vechten, en bedreigingen en mishandelingen doorstaan. De politiek heeft er belang bij dat mensen gaan vechten voor de liefde, dat er chaos uitbreekt. Oekraïners”, roept Milman uit, „besef toch dat we geweldloos moeten vasthouden aan de liefde.”