Eén ding moet Barack Obama worden nagegeven: hij kan speechen. Dat bewees hij al in de talloze toespraken die hij hield in de aanloop naar zijn verkiezing tot president in 2008. En dat deed hij ook gisteravond in Washington, tijdens het uitspreken van de Amerikaanse ‘troonrede’, de State of the Union.

Toch was de toonzetting van zijn State of the Union anders dan in voorgaande jaren. In eerdere toespraken kondigde de president vérgaande en ambitieuze wetswijzigingen aan: hervorming van de gezondheidszorg, aanscherping van de wapenwetgeving, striktere regulering van het financiële stelsel, een dam opwerpen tegen klimaatverandering.

Van die plannen is bitter weinig terechtgekomen. Voor een belangrijk deel was dat te wijten aan de diepe verdeeldheid in de Amerikaanse volksvertegenwoordiging. De Democratische Partij van president Obama heeft weliswaar een meerderheid in de Senaat, maar moet in het Huis van Afgevaardigden de Republikeinen voor laten gaan. Dat leidde vorig jaar nog tot de sluiting van de federale overheid.

Daarom heeft Obama zijn ambities bijgesteld. De sociale ongelijkheid in de VS moet nodig worden aangepakt. Hard werken moet weer lonen voor de Amerikanen, aldus de president. Maar dan wel in stapjes. Kleine maatregelen die de president zonder instemming van het parlement denkt te kunnen doorvoeren.

Hij zei het gisteren ook met zoveel woorden. „Amerika staat niet stil, en dat zal ik ook niet doen. Waar en wanneer ik stappen zonder wetgeving kan zetten om de mogelijkheden voor meer Amerikaanse gezinnen te vergroten, zal ik dat doen.”

Daarmee gaf Obama de volksvertegenwoordiging een gevoelig tik op de vingers. De verdeeldheid in het Congres heeft de president de afgelopen jaren op belangrijke dossiers vleugellam gemaakt, en dat zint Obama bepaald niet.

Met de tussentijdse verkiezingen voor Senaat en Huis van Afgevaardigden –eind dit jaar– in zicht, is het echter maar de vraag of Obama nog nieuw elan aan de laatste jaren van zijn ambtsperiode kan geven.

De eerste reacties van de Republikeinen op de State of the Union gaven in elk geval weinig hoop op meer politieke samenwerking. De voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, John Boehner haastte zich gisteren te verklaren dat het parlement goed in de gaten zal houden of de president zijn bevoegdheden niet te buiten gaat. Verder sloeg hij op het aloude Republikeinse aambeeld: de VS kunnen alleen maar beter worden door belastingverlaging en een kleine overheid.

Wellicht kunnen Republikeinen en Democraten elkaar de komende tijd nog vinden op het gebied van illegale immigratie. Obama deed gisteravond een oproep om de wetgeving aan te passen, waardoor de circa 11 miljoen illegale immigranten in de VS een legale status kunnen krijgen. Daar lijkt politiek beweging in te zitten.

Bliezen eerdere Amerikaanse president nog hoog van de toren over de leidende Amerikaanse rol in de wereld, Obama hield het gisteren bescheiden. Hij verzilverde het krediet voor het vernietigen van de Syrische chemische wapens en de hervatting van het gesprek met Iran. Ook wees hij op de dit jaar geplande terugtrekking uit Afghanistan. Maar verder beperkte hij zich vooral tot binnenlandse aangelegenheden.

Obama verslikte zich nog wel in een dossier. Hij kondigde opnieuw de sluiting van de omstreden gevangenis in Guantanamo Bay aan. De president weet dat dit juridisch en politiek vooralsnog onmogelijk is.