”De wereld rouwt om Mandela”, kopte de Zuid-Afrikaanse krant The Star vanmorgen met chocoladeletters op de voorpagina. Hoewel zijn dood voor niemand volslagen onverwacht kon komen, drukt de krant daarmee goed de overweldigende hoeveelheid reacties op zijn overlijden uit. Vanuit alle hoeken en gaten van de wereld klinken er meelevende en waarderende woorden.

Mandela kreeg nog tijdens zijn leven een ware heiligenstatus, die gepaard ging met de bijbehorende commerciële uitingen, zoals Mandelamokken, Mandelasokken, Mandelastripboeken et cetera.

Dat Mandela een man van formaat was, staat buiten kijf. Hij wist als geen ander de Zuid-Afrikaanse bevolking na zijn aantreden als president in 1994 samen te binden, zonder rancunes. „De tijd om de afgronden tussen ons te overbruggen is gekomen. De tijd om te bouwen is daar”, zei de oud-president in zijn befaamde inauguratiespeech. Hij handelde daar ook naar.

De faam van Mandela heeft dermate mythische proporties gekregen dat hij bijna van zijn mens-zijn ontheven lijkt. Maar dat heeft hij zelf altijd willen relativeren. Een heilige was hij niet, al was het maar in zijn familie­leven. Hij scheidde tweemaal; zijn eerste vrouw beschuldigde hem van ontrouw en geweld.

Zijn verbintenis met geweld bleef hem altijd aankleven. Dát Mandela in 1961 geweld omarmde is geen punt van discussie. De interpretatie daarvan verschilt echter. Kort door de bocht rechtvaardige ‘links’ het als noodzakelijk kwaad en zag ‘rechts’ het als terrorisme. Mandela motiveerde zijn besluit in zijn autobiografie uit 1995 als een laatste redmiddel. „Ik vond het verkeerd en immoreel om onze mensen bloot te stellen aan gewapende aanvallen van de staat zonder hun enig alternatief te bieden”, schrijft hij.

Opvallend is dat Amnesty International nooit voor vrijlating van Mandela heeft gepleit, omdat de organisatie hem niet zag als gewetensgevangene. Mandela viel voor Amnesty onder de bredere categorie van politieke gevangenen vanwege zijn betrokkenheid bij geweld. In dat geval pleit de organisatie wel voor een eerlijk proces, gelijke behandeling, maar dus niet voor vrijlating.

Mandela was geen heilige, in de zin van een soort messias. Maar hij toonde zich op veel momenten een groot mens.