Hajja is in juli vlak buiten haar dorp, in het noordoosten van Nigeria, koren aan het rapen als twee mannen haar oppakken en naar een kamp van extremisten brengen. Daar maken ze haar duidelijk dat ze voor hen moet werken. Ze moet voor hen koken en hun munitie dragen tijdens aanvallen. Ook gaat ze mee op trainingsmissies. Na verloop van tijd vinden de rebellen de tijd aangebroken dat ze moet trouwen met een van hen.

Nog voor het zover is, na drie maanden, weet ze echter te ontsnappen en vertelt ze haar verhaal aan persbureau Reuters. „Ik kan niet slapen als ik aan mijn tijd daar denk”, zegt ze tegen de journalist. Haar relaas over de Boko Harammilitie doet denken aan de werkwijze van het gevreesde Verzetsleger van de Heer van Joseph Kony in Centraal-Afrika.

„Als ik huilde, sloegen ze me. Als ik sprak, sloegen ze me”, vertelt Hajja. „Ze zeiden me dat ik moslim moest worden, maar ik weigerde keer op keer.” Met het mes op haar keel weten de militieleden haar weerstand uiteindelijk echter te breken. „Een man smeekte me om niet te weigeren en ik gaf toe, vlak voordat mijn keel doorgesneden zou worden. Ze deden een hoofddoek om mijn hoofd en droegen me op uit de Koran te lezen.”

De rebellen zetten Hajja onder meer in om aanvallen uit te voeren. Op een van de tochten van de veertienkoppige groep moet Hajja in een stuk land nabij een dorp gaan staan om de aandacht te trekken van burgers die met het regeringsleger werken. Als vijf mannen haar naderen, worden die omsingeld door de rebellen. Hajja: „Ze trokken de mannen een grot in en bonden hen vast. Ze knepen de kelen van de dorpelingen dicht, een voor een. Ik dacht dat mijn hart uit mijn borst bonkte. Ik was het aas geweest.”

Hajja is ontvoerd nabij de stad Gwoza, in het noordoosten van Nigeria. Recente acties van het Nigeriaanse leger zouden extremisten van Boko Haram vanuit grotere steden hebben teruggedreven naar deze grensregio met Kameroen. Vanuit het Mandaragebergte voeren ze geregeld acties uit.

Een lokale gouverneur uit Gwoza maakt tegenover Reuters duidelijk dat er een tiental tieners zoals Hajja in gevangenschap verkeert. Sommigen zouden met commandanten zijn getrouwd. Als het klopt, dan is er sprake zijn van een nieuwe ontwikkeling. Boko Haram bediende zich niet eerder van dit soort praktijken.

Tandpasta

Ondanks het felle offensief van het Nigeriaanse leger tegen Boko Haram, lijkt de beweging nog lang niet verslagen. Experts wijzen op het tandpasta-effect: wanneer er aan de ene kant geknepen wordt, bolt de tube aan de andere kant op. Zijn de extremisten verdreven uit de steden, dan slaan ze met ontvoeringen toe op het platteland. Of in het buitenland. Vorige week werd in het noorden van Kameroen een Franse priester, Georges Vandenbeush, ontvoerd. De Fransen wijzen naar Boko Haram.

De vraag is wat er achter de nieuwe tactiek van Boko Haram zit. Is het een wanhoopsdaad, om te overleven? Nigeriaanse legercommandanten willen graag doen geloven dat de beweging op sterven na dood is. Nigeriaanse troepen doodden vorige week bij gevechten met Boko Haram in de grensregio met Kameroen nog 29 extremisten „We perken hun bewegingsruimte steeds verder in”, verklaarde een luitenant tegenover Reuters. „De opstand zal spoedig iets uit het verleden zijn.”

Toch lijkt de werkelijkheid ingewikkelder te liggen. Delen, dan wel afsplitsingen, van Boko Haram zoeken steeds meer samenwerking met externe extremistische groepen. Sommige analisten spreken de zorg uit dat er een al-Qaidabolwerk zal ontstaan, dat zich uitstrekt van het noorden van Nigeria, via Niger, naar Mali.

Vanouds heeft Boko Haram en zijn voorloper, de Nigeriaanse taliban, een sterk binnenlandse agenda. Al-Qaida zocht in 2003 contact met islamisten in Nigeria, omdat de toenmalige leider Osama bin Landen het land in een toespraak had genoemd. Die gaven toen echter niet thuis. Ze richten hun aandacht op de invoering van de sharia in Nigeria en hebben geen internationale agenda.

Afsplitsingen

Daar lijkt echter sinds 2009 verandering in te zijn gekomen. De Amerikaanse Afrika-analist Jacob Zenn onderscheidt in een recente publicatie over Boko Haram drie ideologische stromingen. De aloude kern wil nog altijd enkel de sharia invoeren in heel Nigeria; een tweede groep verbindt zich met de internationale agenda van al-Qaida; een derde houdt zich bezig met criminele activiteiten, zoals kidnappings.

Ontvoeringen hoorden nooit tot de praktijken van de ‘officiële’ Boko Haram. In maart 2012 verklaarde een woordvoerder van de beweging, Abu Qaqa, tegenover Reuters nog expliciet dat ze zich niet bezighouden met „kidnappings en losgelden.” De harde kern houdt zich vooral bezig met aanvallen op politiebureaus, kerken en scholen: interne doelen, waarbij vooral medemoslims de dood vinden.

Zenn wijst er in zijn rapport echter op dat er tientallen, zo niet honderden, Nigerianen naar het noorden van Mali zijn gereisd om daar mee te vechten voor een onafhankelijke, islamistische staat. Zij komen terug met een meer internationale, door al-Qaida geïnspireerde agenda. Volgens de medewerker van de Jamestown Foundation hebben extremisten in het noorden van Nigeria in opdracht van al-Qaida in de Islamitische Maghreb (AQIM) ontvoeringen uitgevoerd. Hij noemt dat een „cruciale ontwikkeling.”

De groep die Hajja ontvoerde, lijkt directe banden te hebben met de traditionele kern van Boko Haram in de stad Maiduguri. Hajja vertelde althans over bezoek van rebellen vanuit de stad aan de militie. In het berggebied bij Kameroen is de militie nog moeilijker te verslaan dan in en rond de grote steden, zoals Maiduguri.

Buurlanden

De ontvoering van meisjes als Hajja lijkt dus voorlopig nog geen verleden tijd te zijn. Daarbij zijn er veel aanwijzingen dat Boko Haram inmiddels voet aan de grond heeft gekregen in buurlanden zoals Kameroen. Het Nigeriaanse leger heeft zijn evenknie in Kameroen inmiddels officieel om hulp gevraagd in de strijd tegen de terreurgroep.

De buurlanden fungeren tenminste als wijkplaats voor Boko Haramleden uit Nigeria. Na een groot offensief van het Nigeriaanse leger in 2009 tegen Boko Haram weken de leden in groten getale uit naar omliggende landen, om later terug te keren. Die geschiedenis kan zich herhalen.

Analist Zenn noemt financiering vanuit AQIM het grote nieuwe gevaar voor de veiligheid in Noord-Nigeria. Boko Haram mag een gefragmentariseerde beweging zijn, maar is juist daarom moeilijk te verslaan.