Dat komt, zegt de Zeeuwse journalist en filmmaker Rebecca van Wittene, omdat de synagoge een plek is waar je jezelf kunt zijn en waar mensen zich thuis voelen.

Van Wittene (50) heeft in 2012 een documentaire gemaakt over de deportatie van de Zeeuwse Joden in de Tweede Wereldoorlog. Op 24 maart 1942 werden de Zeeuwse Joden –ongeveer 300 in getal– op de trein naar Amsterdam gezet. In de documentaire, getiteld ”Met Pesach eten we matzes”, blikken overlevenden terug op die periode. De Joodse opa van Rebecca van Wittene heeft het overleefd, veel van zijn familie­leden niet.

Van Wittene raakte nieuws­gierig naar het verhaal achter de deportatie van de Zeeuwse Joden. De overlevenden die ze voor haar documentaire interviewde, liepen al tegen de negentig. „Er is zo veel verschrikkelijks gebeurd, maar ik wilde in mijn film laten zien dat die Joodse gezinnen eertijds ook gewoon gelukkige tijden hebben gekend, dat ze volop in het leven stonden, hun handeltje of winkeltje dreven en vrijdagavond sabbat vierden. Ik wilde het verhaal terugbrengen naar de keukentafel. Wat mij fascineerde in de opbloei van het Joodse leven in Zeeland na 1994 was dat deze mensen een gezamenlijk drama, een gezamenlijk beladen verleden meedragen dat toch ook verbondenheid schept.”

De herbouw van de uit 1705 stammende Middelburgse synagoge (buiten Amsterdam de oudste synagoge van Nederland) vormde een keerpunt in de na­oorlogse geschiedenis van de joden in Zeeland, stelt Van Wittene. Voor de restauratie resteerde van de syna­goge slechts een door onkruid overwoekerde ruïne waarvan alleen nog wat stukken muur overeind stonden.

Sinds de jaren 90 krabbelde de Zeeuws-Joodse gemeenschap aarzelend op. Joodse begraafplaatsen werden opgeknapt, de sjoel werd een levendige ontmoetingsplek en in 2004 werd daar voor het eerst sinds de oorlog weer een echt Joods huwelijk voltrokken. Rond 1600 kwamen de eerste Joden naar Zeeland. Het waren Sefardische Joden, gevlucht uit Portugal en Spanje. Zij streken neer in Middelburg, dat toen een belangrijke handelsstad was. In de achttiende eeuw vestigden zich Hoogduitse Joden uit Oost- en Midden-Europa in de Zeeuwse hoofdstad. Volgens Rebecca van Wittene waren de Joden tot de Tweede Wereldoorlog „volledig in de samenleving opgenomen.” Ze stonden als groep in hoog aanzien. „Van de ene op de andere dag werden ze op de trein naar Amsterdam gezet, waar ze werden verdeeld over drie Joodse wijken. Mijn opa heeft het gelukkig overleefd, maar hij maakte de ingebruikneming van de sjoel helaas niet meer mee.”

Opvallend is volgens Van Wittene dat anno 2013 ook veel niet-Joden zich tot het Joodse leven aangetrokken voelen. „In de synagoge, verscholen tussen de Sint Janstraat en de Herenstraat, zie je mensen met de meest uiteenlopende achtergronden. Iedereen voelt zich er thuis. Het is een belevenis om naar voorzanger Luuc Smit te luisteren wanneer hij de gebeden opzegt en de gezangen laat horen. Hij heeft er dan ook lang op geoefend met behulp van allerlei cassette­bandjes.”

De documentaire werd vrijdagavond vertoond in een vol Bevrijdingsmuseum Zeeland in Nieuwdorp. Beheerder Traas laat weten dat de film wegens dit succes begin volgend jaar nog een keer wordt getoond.