Een echte Wolfsburger rijdt een Volkswagen, een Audi of een Skoda. Hij haalt zijn geld bij de Volkswagenbank, eet ’s avonds een Volkswagencurryworst met Volkswagenketchup en gaat slapen in het appartement dat hij huurt van Volkswagen Immobilien. Op een vrije middag duikt hij het VW-zwembad in en in het weekeinde zit de Wolfsburger in de Volkswagen Arena voor een potje voetbal.

Een stereotypering? Misschien een beetje. Maar Volkswagen en de inwoners van Wolfsburg zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. In Wolfsburg vraag je niet waar iemand werkt, hier vraag je in welke werkhal diegene zit. „B54, en jij?”

Wolfsburg, een stad met zo’n 123.000 inwoners in Nedersaksen, is de zogenoemde hoofdstad van het Volkswagenconcern, waar behalve Volkswagen ook Audi, Skoda, Ducatti en nog een aantal andere automerken onder vallen. Torsten Cramm, werkzaam bij de communicatieafdeling van Volkswagen, legt uit dat alle belangrijke strategische beslissingen in Wolfsburg worden genomen. „Hier worden technische innovaties ontwikkeld en het uiterlijk en de opbouw van toekomstige modellen bepaald.”

Om ook in de toekomst hoge kwaliteit te kunnen blijven garanderen, legt Volkswagen veel nadruk op het opleiden van zijn mensen, stelt Cramm. „Volkswagen leidt hier op voor 23 verschillende beroepen, niet alleen voor technische functies maar bijvoorbeeld ook fotografen en koks.”

VW telt een enorm aantal medewerkers. Zo’n 60.000 arbeiders zorgen ervoor dat er per dag 3400 auto’s van de band rollen. Van hen zijn er 23.000 direct betrokken bij de productie van de modellen die hier in Wolfsburg gemaakt worden: de Golf, de Golf Plus, de Touran en de Tiguan.

Hoewel in Wolfsburg de meeste auto’s geproduceerd worden, zijn de totale productieaantallen nog veel imposanter. Per dag worden er op 61 plekken in de wereld voor het Volkswagenconcern in totaal 26.600 auto’s geproduceerd door zo’n 370.000 arbeiders. Dat maakt het concern een van de grootste autofabrikanten ter wereld. In West-Europa is bijvoorbeeld elke vijfde nieuwe auto geproduceerd door de Volkswagenstal.

Hitler

Dat Wolfsburg zou uitgroeien tot een van de belangrijkste industriële centra van Duitsland is misschien wel te danken aan Adolf Hitler. In 1934 beloofde de dictator zijn landgenoten een ”volkswagen”. Daarmee bedoelde hij een auto die voor iedereen betaalbaar zou zijn, zuinig was en vier zitplaatsen telde. Zelf had hij weliswaar geen rijbewijs, maar deze ”Kraft-durch-Freude-Wagen” moest en zou er komen. Kraft durch Freude (KdF) was de aan het nazibewind gelieerde instantie die arbeiders beloonde met uitstapjes en goedkope vakanties. KdF zou daarnaast de auto’s moeten bouwen.

Hitlers plan om de KdF-wagen te verwezenlijken, bleek een gouden greep. Het zou vanaf het begin een goedlopend project zijn. Allereerst werd constructeur Ferdinand Porsche naar de Verenigde Staten gestuurd voor een studiereis, om te zien hoe de firma Ford er daar in was geslaagd een auto voor de massa te introduceren. Toen Porsche met zijn bevindingen terugkwam, moest er een plek gevonden worden voor de productie van de nieuwe Duitse auto. De keuze viel op het kleine stadje Fallersleben, tussen Hannover en Berlijn. Dat lag ver van de Duitse grenzen, wat met het oog op een naderende oorlog ook belangrijk was.

En zo werd in mei 1938 in aanwezigheid van 50.000 toeschouwers en 600 eregasten de eerste steen van de nieuwe fabriek gelegd. Per jaar zouden daar 1,5 miljoen auto’s geproduceerd moeten worden.

Van Hitlers oorspronkelijke plan kwam uiteindelijk weinig terecht. De oorlog brak uit en in plaats van Volkswagens werden er in de KdF-fabrieken tot aan het einde van de Tweede Wereldoorlog 66.285 legervoertuigen geproduceerd door 20.000 dwangarbeiders uit heel Europa, vooral Joden, Polen en krijgsgevangenen uit de Sovjet-Unie.

Pas na de val van nazi-Duitsland brak er voor de fabriek een andere tijd aan: voortaan werden er werkelijk volkswagens gemaakt. Ook zou de nieuwe stad, die intussen bij de fabriek was ontstaan, niet meer Stadt des Kdf-Wagens bei Fallersleben worden genoemd. De naam werd Wolfsburg, naar het slot dat een paar kilometer buiten het centrum ligt.

Welvaart

Wie vandaag de dag in Wolfsburg komt en op straat de vele dure auto’s ziet rijden, krijgt het gevoel dat het de Wolfsburgers goed gaat. Dat blijkt ook wel uit de cijfers. Eind juli werd bekend dat Wolfsburg economisch de sterkste stad van Duitsland is. Volgens het Instituut van Duitse Wetenschap (IW) ligt het bruto binnenlands product in Wolfsburg rond de 93.600 euro per hoofd van de bevolking.

Hier zijn verschillende verklaringen voor: de stad heeft bijna evenveel arbeidsplaatsen als inwoners en omdat steden als Braunschweig, Maagdenburg en Hannover relatief ver weg liggen, werken veel mensen uit de regio rond Wolfsburg ook in de stad.

Volgens burgemeester Klaus Mohrs van Wolfsburg heeft zijn gemeente inderdaad niets te klagen. „We zijn een van de weinige steden in Duitsland die het economisch goed gaat”, vertelt hij in zijn werkkamer. „We hebben een toestroom van jonge mensen en het aantal arbeidsplaatsen in de stad blijft stijgen. We profiteren hier als stad van; terwijl veel steden vergrijzen, komen er hier nieuwe, jonge families bij. Daar zijn we erg blij mee. Op het moment komen veel Portugezen en Italianen hier naartoe om te werken. Dat zijn jonge arbeiders die in eigen land vanwege de crisis geen werk kunnen vinden.”

De toestroom van zo veel mensen heeft volgens de burgervader ook nadelen. „We hebben momenteel een groot tekort aan woonruimte. Niemand had aan zien komen dat VW zo hard zou groeien en dat de stad dus ook opnieuw zou moeten uitbreiden. Dit jaar komen er zo’n 400 nieuwe woningen bij, maar helaas duurt het vanwege het papierwerk nog wel tot 2016 voordat we daadwerkelijk grootschalig kunnen bouwen.”

Speelbal

De hamvraag is natuurlijk hoe je met zo’n groot concern in je stad als plaatselijke overheid neutraal blijft. Een dergelijke onderneming moet haast wel een dikke vinger in de pap hebben bij het stadsbestuur. Burgemeester Mohrs wijst die suggestie van de hand. „Dat is niet zo. Veel journalisten kunnen zich dat niet voorstellen, maar ik lijk wel gek om me als speelbal van Volkswagen te laten gebruiken. Ik ben een sociaaldemocraat en laat me niets door het concern voorschrijven,” zegt hij.

Natuurlijk is er wel overleg tussen het gemeentebestuur en de autofabrikant. „We ontmoeten elkaar een paar keer per jaar om over de ontwikkeling van het concern te spreken. Daar kunnen we als politiek in ons handelen rekening mee houden. We leven hier van en met Volkswagen, we kunnen niet om de fabriek heen. Als zij bijvoorbeeld aangeven dat hun werknemers graag meer sportvoorzieningen willen hebben, dan proberen we hen ook te helpen omdat we daarmee aan de wensen van onze inwoners tegemoetkomen. Maar zomaar alles klakkeloos doen wat VW wil, dat kan natuurlijk niet. Het gebeurt bijvoorbeeld weleens dat VW een bepaalde verkeerssituatie graag anders wil zien, maar dat daar op dat moment geen ruimte voor is. Dan is dat pech voor Volkswagen.”

Toch luistert de politiek wel degelijk naar de wensen van de VW-reus. „We weten hoe belangrijk het is voor Volkswagen dat Wolfsburg een aantrekkelijke stad is. En dat de infrastructuur goed is. Volkswagen strijdt om de beste ingenieurs, samen met BMW in München en Porsche en Mercedes in Stuttgart. Daarom moeten we proberen op cultureel gebied aantrekkelijk te zijn en ook gezinsvriendelijk. Dat laatste doen we concreet door bijvoorbeeld de basisscholen tot vijf uur open te houden (normaal sluiten scholen om 13.00 uur, JT), door vakantieprogramma’s aan te bieden en door ook kinderen onder de drie jaar op te vangen.”

Trots

Volkswagen maakt de Wolfsburgers trots. Het valt Mohrs, die al dertig jaar burgemeester van de stad is, nog altijd op hoe goed de band is die de werknemers met hun bedrijf hebben. „Het is ongelooflijk wat een groot vertrouwen de arbeiders van VW hebben in hun werkgever. Toen Wolfsburg deze zomer 75 jaar bestond, kregen we als gemeente van Volkswagen een speciale Golf cadeau. De mensen vonden dat een logisch geschenk want de Golf heeft, omdat hij hier ontwikkeld is, een enorme betekenis.”

„Ik denk dat ik de enige Wolfsburger ben die niet zo veel met auto’s heeft,” lacht hij. „Als mijn fiets maar in mijn auto past. Maar voor heel veel mensen hier is de auto een statussymbool, een stuk cultuur. Ook dat toont hoe Volkswagen zijn arbeiders aan zich weet te binden.”

Maar wat nu als de economie instort of er een nieuwe oliecrisis ontstaat en de verkoop van Volkswagen fors terugloopt? Waar moeten al die Wolfsburgers dan werken? Mohrs: „De afgelopen dertig jaar ging het op en neer met de werkgelegenheid bij Volkswagen, maar de hoop dat we weer zouden opkrabbelen is altijd gebleven. En juist vandaag de dag is die hoop er weer, we zijn optimistischer dan ooit. Anders dan vroeger werken de meeste mensen nu in de planning en ontwikkeling, een tak die minder afhankelijk is van de conjunctuur. Het gaat ons goed, en we hopen dat dat zo blijft.”