Tijdens een ontbijtsessie met journalisten donderdag deed Bolkestein voluit zijn beklag over de gang van zaken in de Unie. Geen enkele regeringsleider, ook Kok en nu Balkenende niet, weet hoe het er in de EU werkelijk aan toe gaat, klaagde hij. Alleen de Luxemburgse premier Juncker kan op zijn waardering rekenen.

„Je kunt de staats- en regeringsleiders het recht niet ontnemen om de krijtlijnen aan te geven, maar ze weten niet hoe ’t moet”, verzuchtte hij. „Ik vind niet alles wat de heren zeggen, verstandig.”

Als voorbeeld geeft hij de manier waarop over Turkije is gesproken. Dat land wil lid worden van de EU, maar is daar nog lang niet klaar voor. Toch hebben de Europese leiders nauwelijks een strategie uitgestippeld. „Tijdens de top in Helsinki (in 1999) is drie minuten over Turkije gesproken”, klaagde hij. Natuurlijk: ambtenaren hadden die onderhandelingen goed voorbereid. „Maar ze moeten er wel een debat over voeren en zich niet beperken tot stempels zetten.”

Vervolgens moesten afgevaardigden van de Commissie en buitenlandcoördinator Solana van de EU de boodschap in Ankara verkondigen. „Terwijl iedereen weet: je moet zorgen dat je tegenstander naar jou toe moet komen en niet andersom.”

De Europese Commissie (het dagelijks EU-bestuur) waar Bolkestein lid van is, biedt onvoldoende weerwerk. „Het ontbreekt de Commissie aan zelfvertrouwen”, zei hij. Dat de vorige Commissie onder leiding van Santer destijds voortijdig is afgetreden, heeft aan het vertrouwen niet bijgedragen. Bovendien zien veel regeringen de Commissie als een tegenstander. „We worden nog te veel als boeman gezien.”

Het recente gemarchandeer met het stabiliteitspact voor de euro, dat vastlegt dat lidstaten hun begroting op orde moeten hebben, is de voormalige VVD-leider een gruwel. Niet alleen omdat hoge begrotingstekorten de inflatie opjagen „en voor een land met 600 miljard euro aan pensioenreserves is inflatie een dodelijk gevaar.” Maar ook omdat voortaan geen enkele Europese afspraak nog hard is. „Als hier al niet de hand aan wordt gehouden, waar dan nog wel aan?” Hij erkent dat uitspraken over de „domheid” van het stabiliteitspact van de voorzitter van zijn Commissie, de Italiaan Prodi, de zaak geen goed hebben gedaan.

De Commissie adviseert om Frankrijk, dat volgend jaar voor de derde keer op rij de regels schendt, nog een jaartje respijt te geven in ruil voor extra bezuinigingen. „Dat is niet in overeenstemming met het verdrag”, zei Bolkestein, die er trouwens binnen de Commissie niet tegen heeft gestemd. Volgens hem was verantwoordelijk commissaris Solbes „ervan overtuigd dat dit het maximaal haalbare is.”

Een volgende Commissie, die over een jaar wordt geïnstalleerd, moet de meerjarenbegroting opmaken. Bolkestein vindt dat dan streng gekeken moet worden naar allerlei uitgaven, zoals de miljardensteun aan arme regio’s. Uit een rapport van professor Sapir, een halfjaar geleden, bleek dat die steun helemaal niet werkt. „Dat rapport is als een steen in een vijver verdwenen”, klaagde de commissaris. „Het regiofonds heeft bewezen niet te werken. Hef het op en besteed het geld op een andere wijze.”

Ondanks alles wil Bolkestein graag in Brussel blijven. „Ik zou zelf een continuering van mijn lidmaatschap van de Commissie interessant vinden”, zoals hij het zelf formuleert. Graag ook op dezelfde post (Interne Markt). „Ik heb allerlei potjes op het vuur, ik heb een moeilijke en intense dialoog met de Verenigde Staten. Je hebt een netwerk nodig, dat krijg je niet zomaar. Na vier jaar begin je te begrijpen hoe het werkt.”