„We zijn hier om de drugsbendes te verstikken en hen onvoorwaardelijk te bestrijden”, zegt een politiecommandant. „Het is hier oorlog.”

De moorden en de daarop volgende politieoperatie tonen de groeiende macht van de drugsbendes die de favela’s van Rio beheersen alsof het een staat in de staat betreft. Op dinsdagavond 29 oktober kwamen bij een machtsstrijd als gevolg van de arrestatie van bendeleider Ronaldo Souza Costa de zondag daarvoor, twaalf mensen om het leven. Zelfs in deze miljoenenstad, waar ieder jaar per 100.000 inwoners gemiddeld vijftig moorden worden gepleegd, was dat iets teveel van het goede.

Terwijl bendeleden die dinsdag hun veldslag uitvochten, omsingelde de politie Morro de Dende, maar wachtte pas tot de volgende morgen alvorens de sloppenwijk binnen te trekken. In de favela werden de lijken van twaalf mensen aangetroffen, van wie er negen van dichtbij waren neergeschoten. Later bleek dat in dezelfde nacht in andere delen van Rio nog eens vijf mensen slachtoffer waren geworden van afrekeningen in het drugscircuit.

Een week na de moordpartij heerst er een broze vrede in de wijk. De meeste inwoners van Morro de Dende zijn even bang voor de politie als voor de drugsbendes. „De inwoners vertrouwen de drugshandelaren eerder dan de politie. De politie komt hier al schietend binnen en denkt dat iedereen in drugs handelt. De drugshandelaren kennen we tenminste, zij zijn samen met ons opgegroeid”, zegt een 24-jarige bewoonster van Morro de Dende, die weigert haar naam te geven. „Ben je gek? De wet van de favela luidt: Hij die een mond heeft, zegt niets, hij die ogen heeft, ziet niets en hij die vingers heeft, wijst nergens naar”, legt ze uit.

Inwoners zeggen dat de bendes er zelfs hun eigen rechtssysteem op na houden. „De wet van de favela houdt in dat niemand hier iemand anders berooft. Als je steelt, word je vermoord”, vertelt een bewoner. Met Kerst delen de bendeleden cadeautjes uit. Ze geven melk aan moeders en ijs aan kinderen. Ook nodigen ze de inwoners van de sloppen uit op hun feesten in het weekend. „Maar het is allemaal om de drugshandel te verdoezelen”, aldus de inwoner. Ongeveer eenvijfde van de bevolking van Rio de Janeiro, ruim een miljoen mensen, woont in de sloppenwijken die de afgelopen eeuw door de armen werden gebouwd tegen de steile heuvels rondom de stad. De laatste jaren zijn veel van de van hout en modder gemaakte krotten vervangen door bakstenen huisjes met tinnen daken. Jarenlang waren de favela’s romantische plaatsen, waar weliswaar arme mensen woonden, maar waar de vrolijke sfeer van samba en carnaval hing.

Die romantische sfeer verdween geleidelijk in de jaren ’70. De favela’s werden de basis voor cocaïnehandelaren die makkelijk hun gang konden gaan omdat politietoezicht gewoonweg ontbrak in de wijken. Vandaag de dag zijn de drugsbendes gelijk aan kleine legertjes met enorme wapenarsenalen.

Bij verschillende gelegenheden, bijvoorbeeld toen de Verenigde Naties in 1992 hun Aardetop in Rio hielden en gedurende het carnaval dit jaar, riep de overheid de hulp van het leger in om de favela’s af te sluiten van de rest van de stad. Op die manier probeerde zij het geweld van de bendes uit de stad te houden. De rest van het jaar voert de politie een kleine guerrillaoorlog tegen de bendes, waarbij aan beide zijden tientallen slachtoffers vallen.

Na jaren van ontkenning van het probleem heeft het gemeentebestuur van Rio de Janeiro nu besloten de favela’s niet langer onder het spreekwoordelijke tapijt te vegen. „We proberen de favela’s niet langer op te heffen, maar ze te integreren in de stad”, zegt Solange Amaral, de wethouder van Volkshuisvesting in de stad. Om dat doel te bereiken, installeert de gemeente riolering en andere basisvoorzieningen in de sloppenwijken en worden de modderwegen er bestraat.

Rio’s grootste sloppenwijk, Rocinha, werd zodoende onlangs officieel tot stadswijk uitgeroepen. Er rijden inmiddels bussen door, er zijn twee banken en een McDonald’s. Maar ’s nachts verandert ook Rocinha’s hoofdstraat in een openluchtbazaar voor drugs, waar handelaren trots rondparaderen met hun glanzende pistolen en zwaaien met machinegeweren.