Amerikaanse historici vinden dat je wel iets van de Amerikaanse Burgeroorlog moet weten om de huidige Verenigde Staten te kunnen begrijpen.

In 1863 was de Burgeroorlog tussen de noordelijke en de zuidelijke staten van Amerika ruim twee jaar gaande. Al jaren daarvoor had de kloof tussen de beide delen van het land zich verdiept. Van de vele conflicten tussen beide lands­delen bleef er één onoplosbaar: dat van de slavernij, de kurk waarop de zuidelijke samenleving dreef, maar een doorn in het oog van veel noordelijken. In 1861 barstte de bom met het aantreden van president Lincoln.

De slag bij Gettysburg (Penn­sylvania) vond begin juli 1863 plaats. Hij werd gewonnen door het noorden en vormde een keerpunt in de Amerikaanse Burger­oorlog, samen met de eigenlijk veel belangrijkere inname van het strategisch gelegen Vicksburg, aan de rivier de Mississippi. Het zou evenwel nog bijna twee jaar duren –ten koste van nog eens enkele honderdduizenden levens– voor er in april 1865 een einde aan de oorlog kwam. En hoewel de noordelijke eindoverwinning in de Burger­oorlog een economische en politieke ontwikkeling op gang bracht die de Verenigde Staten maakte tot wat ze nu zijn, heeft het nog honderd jaar geduurd voor de zwarte Amerikanen echt konden emanciperen. En nog altijd bestaan er tegen­stellingen tussen het noorden en het zuiden van de Verenigde Staten die zijn terug te voeren op de Burgeroorlog.

Invasie

In juni 1863 trok de befaamde zuidelijke generaal Robert E. Lee met zijn leger het noorden binnen, in de hoop de noordelijke hoofdstad Washington aan te kunnen vallen. Hij wilde met een overwinning erkenning van de afgescheiden zuidelijke staten door Engeland en Frankrijk bereiken. Negen maanden eerder had hij dat ook geprobeerd, toen zonder succes. In mei 1863 behaalde Lee bij Chancellorsville, Virginia, zijn meest briljante overwinning. Nu probeerde hij 
–overmoedig– opnieuw een invasie in het noorden. Het leverde hem begin juli zijn grootste mislukking op: de slag bij Gettysburg.

Noch Lee noch zijn noordelijke tegenstander generaal Meade had het plan de ander bij Gettysburg tot een veldslag te dwingen. Beiden hadden een andere plek in gedachten. Ze waren ook geen van beiden ter plekke toen de gevechten uitbraken en werden als het ware de slag in gerommeld. Het begon in de vroege ochtend van 1 juli 1863 met een zuidelijke run op een vermeende voorraad schoenen, die de veelal blootsvoets lopende zuidelijke soldaten bitter hard nodig hadden. Alsmaar meer legeronderdelen raakten slaags in bittere gevechten. Totdat in de avonduren van die dag beide legers bijna in hun geheel op het slagveld stonden.

Drie dagen lang golfde de strijd heen en weer. Soms kon het noordelijke leger een zuidelijke doorbraak ternauwernood voorkomen. Op de derde dag deed Lee een ultieme poging om het noordelijke leger te verslaan. Pickett’s Charge, genoemd naar George Pickett, die de mannen leidde, werd de climax van de slag bij Gettysburg en een grandioze mislukking. Na een massief artilleriebombardement – „het ergste lawaai ooit op het westelijk halfrond tot de eerste proef met een atoombom in 1945” – liepen 12.500 zuidelijke soldaten in dichte rijen over 1,5 kilometer open veld in de richting van de noordelijke linie. Het moet een indruk­wekkend gezicht zijn geweest, maar het liep uit op een debacle.

De zuidelijken dropen af. Waren de eerste dagen van juli 1863 heet en droog, de terugtocht van het verslagen zuidelijke leger verliep in de stromende regen. Het vervoer in de hobbelende ambulances was een bezoeking voor de gewonde en stervende soldaten. Hun gekerm was niet te verdragen. Het noordelijke leger was te gemangeld om de achtervolging in te kunnen zetten, tot ergernis van Lincoln, die graag in één klap een einde aan de oorlog wilde zien.

Vier maanden later, op 19 november 1863, werd in Gettysburg een kerkhof voor de gevallenen ingewijd. Op de valreep kreeg president Lincoln de uitnodiging „enige passende woorden” te spreken. Voor hem was de hoofdspreker twee uur aan het woord. Lincoln hield het bij 272 woorden, waarvoor hij iets meer dan twee minuten nodig had. De president, die koortsig was, had geen hoge dunk van zijn eigen speech. Maar zijn zogeheten Gettysburg Address ging de wereldgeschiedenis in als een van de beroemdste toespraken ooit. Het zou nog tientallen jaren duren voor de grote betekenis van die woorden doordrong.

De auteur en zijn echtgenote fietsten in 2011 drie maanden in het spoor van de Amerikaanse Burgeroorlog. De Vos publiceerde ”Burgeroorlog in etappes. Fietsen door de Amerikaanse geschiedenis” (uitg. Free Musketeers, 2013).

Gettysburg

Het Amerikaanse stadje Gettysburg, centrum van het Gettysburg National Military Park, drijft op de herinnering aan de veldslag en de Gettysburg Address, de beroemde rede van president Lincoln. Op de balustrade van een hotel staat de rede weergegeven. Het oorspronkelijke slagveld heeft een autoroute van 25 tot 30 kilometer, die ook goed is te fietsen. Vaak kom je wandelaars tegen die het verloop van de veldslag nauwkeurig proberen te volgen.

Verwacht in de omgeving geen realistische indruk te krijgen van de bloedige strijd in juli 1863. Slagveldparken in Amerika zijn echte parken, met onberispelijke wegen, kanonnen, monumenten en nuttige informatieborden. Het bezoekerscentrum in het park maakt het verhaal van het bloedbad wél inzichtelijk. Het kan er heel druk zijn. Gettysburg is net een dierentuin, zegt iemand die er rondloopt. Het dichtbijgelegen slagveld van Antietam vindt hij veel aantrekkelijker.

Over Gettysburg zijn talloze boeken geschreven, waaronder ”Stars in Their Courses”, door Shelby Foote. De titel is ontleend aan Richteren 5:20: „The stars in their courses fought against Sisera.” In de Statenvertaling: „Van de hemel streden zij, de sterren uit hare loopplaatsen streden tegen Sisera.” Foote benadrukt hiermee het heroïsche karakter van de strijd en de nederlaag die Robert E. Lee leed.