De eerste reacties op de boorplannen gaven blijk van verbazing en bezorgdheid, vertelt voorzitter Cees Masteling van Dorpsbelang Marknesse, een overlegplatform voor de dorpsbewoners. „Mensen zijn bang dat er in de muren van hun huis scheuren zullen komen, net zoals in Groningen. Er gingen verhalen rond over giftige chemicaliën en opborrelend aardgas in grondwater.”

Masteling kan echter moeilijk tegen het boren naar schaliegas zijn zolang hij niet weet wat het inhoud. „Mensen pikken via de media veel informatie op, met name over de problemen door schaliegasboringen in de VS. Maar wat zegt dat over Nederland? Ik wil eerst graag de échte feiten zien.”

Er is in de VS van alles misgegaan, weet geoloog Jan ter Heege, schaliegasdeskundige bij onderzoeksinstituut TNO. Tegenstanders wijzen bijvoorbeeld op de film ”Gasland”, waarin te zien is hoe het aardgas zelfs uit de drinkwaterkraan komt. „Ze grijpen juist dat soort informatie aan om de schaliegaswinning in Nederland in een verkeerd daglicht te stellen. Maar de Amerikaanse situatie kun je niet een-op-een kopiëren naar de Nederlandse. Die is voor ons niet relevant.”

Waarom niet? „De wet- en regelgeving in ons land is veel strenger dan de Amerikaanse. Overigens zijn de regels daar aangescherpt. Ook is de samenstelling van de Nederlandse ondergrond anders dan de Amerikaanse. We hebben te maken met andere gesteentepakketten die elk hun eigen aanpak vragen. Veel geologische eigenschappen van de bodem verschillen van locatie tot locatie zo sterk dat een gemiddelde ondergrond in Nederland niet bestaat”, legt Ter Heege uit.

Schaliegaswinning vraagt om een totaal andere techniek dan de winning van conventioneel aardgas uit poreus zandsteen in bijvoorbeeld Groningen. Schaliegas wordt gewonnen uit compact leisteen of schalie.

„Gashoudende schalie ligt onder Noord-Brabant op een diepte van 3,5 kilometer en onder de Noordoostpolder ruim 4 kilometer diep. Om het gas eruit te halen moeten we een put boren en het leisteen openbreken”, vertelt Frank de Boer, directeur van schaliegasexploratiebedrijf Cuadrilla Nederland. Het bedrijf kraakt de schalie met behulp van waterdruk, het zogeheten hydraulisch fraccen. Daarbij ontstaan scheuren waaruit vervolgens aardgas vrijkomt.

Fraccen is eigenlijk al een vrij oude techniek. Weinig mensen weten dat Nederland er al heel wat ervaring meeheeft opgedaan. Zo zijn er de laatste vijf jaar nog twintig fracs geplaatst, onder meer in Brabant, weet Ter Heege. „Dat gebeurde in dieper liggende aardgasvelden in zandsteen, waar het aardgas moeilijk vanzelf uitstroomt. Sommige van die gefracte velden liggen zelfs onder de zogeheten Posidonialaag, die nu in beeld is voor de schaliegaswinning.”

Aardbeving

Aardbevingen zoals in Groningen zijn vrijwel uitgesloten, stelt De Boer. In Groningen haalt de NAM aardgas uit een poreuze zandsteenlaag, ongeveer 2650 meter diep. Tijdens de gaswinning daalt de druk in het zandsteen, waardoor het schoksgewijs inklinkt. Dat veroorzaakt bodemdaling en aardbevingen. „Inklinken zoals het Groningse zandsteen doet het compacte leisteen niet. Aardbevingen door bodemdaling zijn dus uitgesloten.”

Hylke Hekkenberg, voorzitter van de stichting SchaliegasVrijNoordoostpolder, is het daar niet mee eens. „Tijdens een boring in Engeland zijn er wel degelijk voelbare aardschokken geweest.”

De Boer: „Cuadrilla registreerde tijdens een proefboring bij het Britse Blackpool twee bevingen met een kracht van 1,5 en 2,3 op de schaal van Richter, die alleen meetbaar maar niet voelbaar waren. Het waren minibevingen vergeleken met die in Groningen onlangs – de zwaarste tot nu toe had daar een kracht van 3,6.

De British Geological Survey ontdekte dat de bevingen bij Blackpool waren ontstaan doordat we bij een breuk hadden gefract. Daar leren we van. In de toekomst moeten we voorkomen dat we een seismische breuk activeren tijdens het fraccen.”

Ook de Brabantse ondergrond kent enkele breuken. „In een vergunningaanvraag zal de schaliegasexploitant expliciet moeten aangeven hoe hij daarmee omgaat”, vertelt Ter Heege.

Lekkage

Bij het fraccen zelf worden miljoenen liters schoon water samen met verschillende chemische stoffen gebruikt. Cuadrilla gebruikt er twee: polyacrylamide om het zand soepel door de scheurtjes te laten stromen en glutaaraldehyde om bacteriegroei in de leidingen te voorkomen. „De chemicaliën kiezen wij op grond van onze ervaring met fraccen. Van het water en de chemische stoffen blijft 60 tot 90 procent in de bodem achter. De rest wordt gezuiverd door een erkende zuiveringsinstallatie in het Rijnmondgebied of in Moerdijk”, vertelt De Boer.

Maar wat gebeurt er met de achterblijvende chemicaliën? Hekkenberg is er niet gerust op. „Die kunnen de bodem en het grondwater vervuilen”, vreest hij. In de VS is dat geregeld misgegaan.”

Doorslaggevend is de kwaliteit van de boorput, legt De Boer uit. „In de VS is in het verleden het een en ander fout gegaan. Veel boorputten waren slecht geconstrueerd en beschermden het grondwater nauwelijks tegen infiltratie van gas of chemische stoffen. Onze boorputten kennen een viervoudige afscherming tot 600 meter diep, ver voorbij het grondwater dat zich tot 400 meter diep bevindt.” Voor zover bij Cuadrilla bekend heeft deze werkwijze nog nooit tot lekkage geleid.

Hekkenberg brengt daartegen in dat er wel degelijk van alles misgaat met de buizen diep in de ondergrond. „In 6 procent van de gevallen gaat het al fout met de installatie van de buizen, en na twintig jaar is 60 procent van de putten lek.” Geoloog Ter Heege van TNO kent de herkomst van deze cijfers niet. Op de Nederlandse situatie zijn die in ieder geval niet van toepassing, weet hij.

Kritisch

Drinkwaterbedrijf Vitens kwam onlangs in het nieuws doordat het zich tegen de schaliegaswinning zou keren – „Bij twijfel niet inhalen”, aldus topvrouw Lieve Declercq in dagblad Trouw. Desgevraagd legt woordvoerder Sébastien Kraaijeveld uit dat Vitens daar iets genuanceerder in staat dan op het eerste gezicht leek. „We hebben prima overleg met alle partijen, ook met Cuadrilla. We zouden wel problemen kunnen krijgen als er naar schaliegas geboord zou worden onder watervoerende lagen waaruit wij ons drinkwater winnen.”

Wat Ter Heege betreft hebben drinkwaterbedrijven Vitens en Brabant Water groot gelijk dat ze kritisch kijken naar de schaliegaswinning. „Nederland heeft echter al zestig jaar ervaring in het boren naar gas. In totaal zijn er voor de gaswinning meer dan 2000 putten geboord, dwars door grondwaterlagen. Bij geen daarvan is ooit lekkage opgetreden. Daarnaast worden chemicaliën in de bodem afgebroken; door de warmte gaat dat proces daar flink sneller dan boven de grond.”

Of de proefboringen naar schaliegas ooit van start gaan in de Noordoostpolder is vooralsnog een open vraag. Vooral de tegenstanders roeren zich, constateert dorpsbelangvoorzitter Masteling uit Marknesse. „Er zijn er echter ook die zeggen: Ik vind het wel zo prettig als mijn kachel blijft branden.”

Inmiddels is de eerste onrust gezakt en komen er steekhoudende bezwaren boven. Hekkenberg vreest de industrialisatie van het rustige platteland wanneer er straks tientallen putten worden geboord, een klus die volgens hem geruime tijd in beslag zal nemen. Daarnaast zien mensen op tegen overlast door vrachtverkeer, weet Masteling. „Er zullen miljoenen liters water worden aan- en afgevoerd. Daaraan moet een mouw worden gepast.”

Eieren

Hoewel De Boer op alle mogelijke manieren probeert de onrust weg te nemen, gaat het voor Cuadrilla niet van een leien dakje. „Ik moet op eieren lopen, maar ik laat geen gelegenheid onbenut om de onrust weg te nemen. Simpelweg door de feiten te presenteren.”

Daarnaast zoekt Cuadrilla naar synergievoordelen met de tuinders in de Noordoostpolder. „Tuinders gebruiken veel energie. We zouden de boorputten kunnen gebruiken voor twee doelen: uiteraard om gas omhoog te halen, maar ook om de warmte uit de diepte te gebruiken om kassen te verwarmen. Daarnaast kunnen wij ons aardgas direct en voordelig leveren aan de tuinders”, aldus De Boer.

Dat er in Nederland veilig naar schaliegas kan worden geboord, bleek vorig jaar al uit een Brits rapport dat ingenieursbureau Royal Haskoning omwerkte naar de Nederlandse situatie.

Op 1 juli komt ingenieursbureau Witteveen en Bos in opdracht van het ministerie van Economische Zaken met een nieuw rapport. Tot die tijd mag Cuadrilla geen proefboringen uitvoeren. De Boer: „Het zou ons echt verbazen als het rapport concludeert dat Nederland ongeschikt is voor het boren naar schaliegas.”

Ook Masteling heeft er alle vertrouwen in dat het goed komt. „Sommigen zijn fel tegen en ontlopen elk gesprek. Dat vind ik jammer. We leven in een democratie. Met elkaar moeten we hieruit kunnen komen.”

Dit is het tweede artikel in een serie over de winning van schaliegas. Morgen deel 3.