De AIVD waarschuwt al jaren dat Nederland ook last heeft van Russische spionage. Russische elitespionnen spelen bijvoorbeeld een grote rol in de strafzaak tegen Raymond P., die door justitie ervan wordt beschuldigd als ambtenaar van het ministerie van Buitenlandse Zaken informatie te hebben doorgespeeld. Het Openbaar Ministerie eiste dinsdag 15 jaar celstraf tegen hem. Hij zou honderden documenten hebben geleverd aan een spionnenechtpaar uit Duitsland; Russische spionnen die eind jaren 80 als Oostenrijkers van Zuid-Amerikaanse komaf Duitsland binnenkwamen, meent het OM.

Het klinkt als het script van de nieuwste James Bondfilm, de manier waarop Rusland zijn informatie probeert te vergaren. Alleen de allerbeste mensen van de geheime dienst worden opgeleid tot zogenoemde ‘illegals’, superspionnen die door hun dubbelleven informatie inwinnen die Rusland als cruciaal ziet. Hoeveel van deze superspionnen wereldwijd actief zijn, is onbekend.

Hoe Rusland zijn spionnen precies werft, is evenmin bekend. Maar het is aannemelijk dat op scholen ‘talenten worden gescout’. Daarna volgt nog een jarenlange opleiding. Het zijn de missies met de grootste risico’s en ontmanteling van de spion is enorm schadelijk voor het voormalig communistische land.

De illegals moeten een geheel nieuwe identiteit aannemen. Die wordt ofwel gestolen of is een dubbeling van een bestaande identiteit. „In Estland is een voorbeeld bekend van een Russische spion die nationaliteit van een Portugees aannam”, vertelt een medewerker van de Nederlandse geheime dienst AIVD. In Canada werden ooit twee Russische spionnen ontmanteld die daar door het leven gingen onder de namen van twee kinderen die jaren daarvoor bij een ongeval om het leven waren gekomen.

Alleen de taal en een nieuwe identiteit zijn niet voldoende. Om zoveel mogelijk risico’s uit te sluiten, worden alle banden verbroken met het thuisfront. Dat betekent dat ze geen contact meer hebben met hun ouders, vrienden of familie. En vaak gaan ze een ‘schijnhuwelijk’ aan en krijgen ze kinderen. En natuurlijk moeten ze alles weten over hun ‘geboorteplaats’. „Waar zouden ze op school hebben gezeten, waar zat de bakker en waar gingen ze sporten?”, vertelt een analist van de AIVD. „Dergelijke informatie moeten ze feilloos weten.”

De opdrachten voor de spionnen worden veelal via kortegolfsignalen doorgestuurd en hoewel iedereen dat signaal kan oppikken, betekent dat niet dat iedereen die de boodschap zo maar kan onderscheppen. Het is een gecodeerde mededeling, waarvan de spion de sleutel heeft om de informatie te ontcijferen. De ‘illegals’ bemachtigen niet zelf de informatie waar Rusland om vraagt, maar maken daarvoor gebruik van ‘agenten’. Mensen die bereid zijn deze informatie te delen voor geld, maar een belangrijke drijfveer is ook het eigen ego.