Wanneer: 28 november 1840.

Aanleiding: Koning Willem I treedt op 7 oktober 1840 af. Aanleiding daarvoor is een grondwetsherziening. Die bepaalt dat Koninklijke Besluiten voortaan ook door een minister moeten worden ondertekend. Willem I ziet dat als een motie van wantrouwen. Ook speelt mee dat hij na het overlijden van zijn vrouw, koningin Wilhelmina (1774-1837), wil hertrouwen met een van haar hofdames. Het gaat om de rooms-katholieke gravin Henriëtte d’Oultremont. Er is veel kritiek op dit voorgenomen huwelijk.

Abdicatie: De Audiëntiezaal van Paleis Het Loo in Apeldoorn is op 7 oktober de plaats van de abdicatieplechtigheid. De twee zonen van Willem I, de twee oudste kleinzonen, alle ministers en de leden van de Raad van State zijn aanwezig. Het probleem doet zich voor dat voor 10 oktober –drie dagen later– de opening van het parlementaire jaar gepland staat. Er wordt besloten dat de nieuwe koning daarbij aanwezig zal zijn. Hij is immers met het terugtreden van zijn vader automatisch de nieuwe koning. Willem II kondigt tijdens de opening de datum van de inhuldiging aan.

Er is nog een probleem: de wet bepaalt dat de koning alleen door te sterven koning af kan worden. Vader en zoon voeren daarom enige tijd allebei de titel koning. Uiteindelijk vertrekt Willem I, als koning Willem Frederik, naar Berlijn om daar te trouwen. Het probleem lost zich vanzelf op.

Voorbereiding: Koning Willem II laat nieuwe regalia (rijksinsigniën) maken: een grotere rijkskroon en een luxueuzere scepter en rijksappel. De koning wil ook een mooiere koningsmantel.

Het ceremonieel in de Nieuwe Kerk in Amsterdam moet ook grootser en statiger. Het baldakijn boven de troonzetel moet groter, de loges voor de belangrijke gasten chiquer en er zijn meer zit- en staanplaatsen gewenst.

Op 27 november 1840, de dag voor de inhuldiging, rijdt Willem II Amsterdam binnen. Te paard. Zijn vrouw, koningin Anna Paulowna, volgt in een mooi rijtuig.

De dag zelf: Al vroeg staat een drom mensen bij de kerk in de hoop een van de vrije plaatsen in de kerk te bemachtigen. Als de deuren opengaan, ontstaat er een gedrang.

De koning loopt vanaf het paleis onder een baldakijn naar de kerk. Hij betreedt de kerk als laatste, vergezeld door zijn zoons. De regalia worden voor hem uitgedragen en op een tafel voor de troonzetel gelegd.

Als eerste houdt Willem II een rede. Daarna legt hij de eed af. Zijn drie zonen en zijn broer Frederik beantwoorden die als eersten met de eed. Daarna doen alle gezagsdragers, zoals ministers en Kamerleden, hetzelfde. Na een driewerf ”Leve de koning!” volgen het Wilhelmus en ”Wien Neêrlands bloed in d’ aad’ren vloeit”.

Buiten stijgt de spanning, omdat nu de herauten naar buiten zullen komen om muntstukken rond te strooien.

Kerkdienst: De inhuldigingsplechtigheid gaat direct over in een kerkdienst. Ds. J. K. Wolterbeek, de oudste hervormde predikant van Amsterdam, spreekt over Spreuken 8:15: „Door Mij regeren de koningen, en de vorsten stellen gerechtigheid.” De preek wordt beaamd met het zingen van Psalm 72:11: „Zijn naam moet eeuwig eer ontvangen…” Het protestantse karakter van de ceremonie valt bij rooms-katholieke Nederlanders in minder goede aarde. Inhuldiging en kerkdienst samen duren circa drie uur.

Balkonscène: Na de bijeenkomst in de Nieuwe Kerk verschijnt Willem II met zijn familie op het balkon van het paleis.

Feestelijkheden: In het paleis staat na de balkonscène een banket aangericht. De koning en zijn gezin maken later per koets een ereronde door de stad. De Amsterdammers wachten op de avond, want de stad zal weer prachtig verlicht worden. Dit keer niet met lampionnen, maar met het moderne gaslicht.

Bijzonderheden: In de overvolle Kalverstraat komen zes mensen om het leven in het gedrang op de avond van de inhuldiging.

De feestelijkheden in Amsterdam gaan heel de week door. De versieringen in de Nieuwe Kerk blijven nog een poos hangen. Belangstellenden kunnen tegen betaling naar binnen. De opbrengst gaat naar de hervormde gemeente.

Dit is de tweede aflevering in een serie over de inhuldigingen van Nederlandse koningen en koninginnen. Over twee weken deel 3: koning Willem III.