Deze vorm van oneigenlijk gebruik komt in Nederland op bredere schaal voor, zo bleek maandagavond in het tv-programma Nieuwsuur. Jaarlijks zijn er in Nederland naar schatting zo’n 550 sterfgevallen waarbij de patiënt voor het overlijden hoge doses morfine kreeg toegediend, zonder dat de arts het gebruik ervan verantwoordde.

Het Ruwaard van Puttenziekenhuis raakte vorig jaar in opspraak door een verdacht hoog sterftecijfer op de afdeling cardiologie.

Richtlijnen morfinegebruik

In talloze richtlijnen ligt vast voor welke doeleinden artsen morfine mogen toedienen en met welke doseringen. Niet elke arts houdt zich eraan, zo bleek gisteren opnieuw. Vier vragen.

Wat is de kwestie?

Een aantal patiënten in het in opspraak geraakte Ruwaard van Puttenziekenhuis (Spijkenisse) kreeg kort voor het overlijden hoge doses morfine toegediend, zo bleek afgelopen december. Uit de patiëntendossiers blijkt niet altijd te achterhalen waarom. Het vermoeden bestaat dan ook dat de artsen in kwestie tamelijk lichtzinnig met morfine omsprongen.

Oneigenlijk gebruikmaken van morfine komt echter ook buiten het Ruwaard van Puttenziekenhuis voor. Uit het tweede evaluatieonderzoek naar de naleving van de euthanasiewet van afgelopen december blijkt dat in Nederland jaarlijks naar schatting zo’n 550 patiënten overlijden aan te hoge doses morfine, zo riep het tv-programma Nieuwsuur gisteravond in herinnering. Het betreft patiënten die mede morfine kregen toegediend door hun arts om het overlijden te bespoedigen.

Wat doen deze artsen verkeerd?

Het toedienen van morfine is gebonden aan richtlijnen. Deze gaan uitvoerig in op allerlei zaken waarvoor morfine niet is bedoeld. Zo stelt de richtlijn palliatieve sedatie van artsenorganisatie KNMG: „In situaties waarin continu en diep sederen tot het moment van overlijden wordt overwogen, wordt vaak reeds morfine gegeven in verband met pijn. Het lijkt dan aantrekkelijk de dosering morfine drastisch te verhogen in de hoop dat de patiënt buiten kennis raakt en snel overlijdt. Voor geen van beide doelen is morfine echter het middel van keuze”, waarna onder meer op het risico van bijwerkingen gewezen wordt. Voor het opzettelijk verlagen van het bewustzijn bij patiënten in de terminale fase, wat medisch-ethisch een verantwoorde keus kan zijn, is morfine dus ongeschikt.

Daarnaast zijn in Nederland euthanasie en palliatieve sedatie bij patiënten in de terminale fase strikt van elkaar gescheiden. Sedatie geldt als normaal medisch handelen en is daarom niet meldplichtig. Euthanasie is dat uitdrukkelijk wel.

Artsen moeten dus duidelijk maken waarvoor ze kiezen en waarom?

Inderdaad. Het toedienen van morfine moet in het teken staan van pijnbestrijding. Daarbij moet de dosering zijn afgestemd op de mate van pijn of benauwdheid. Alleen dan is er sprake van verantwoord morfinegebruik.

Euthanasie plegen mag in Nederland alleen als voldaan is aan de zorgvuldigheidsvereisten van de wet. De belangrijkste daarvan is dat er sprake moet zijn van een uitdrukkelijk en weloverwogen verzoek van de patiënt. Het gebruik van opioïden zoals morfine wordt daarbij uitdrukkelijk ontraden.

Wat riskeert een arts die een patiënt (te) hoge doseringen morfine toedient en in het dossier onvoldoende beargumenteert waarom?

Als het besluit om een patiënt te sederen op goede gronden is genomen, maar de arts heeft voor dat doel morfine gebruikt, dan geldt dat als een kunstfout; dat wil zeggen als onprofessioneel en medisch onzorgvuldig handelen. Het doel was dan goed en verantwoord, maar de methode verkeerd. Als dat leidt tot een klacht is de kans groot dat een arts zich hiervoor moet verantwoorden bij het medisch tuchtcollege en daar een sanctie, bijvoorbeeld een waarschuwing of een berisping, krijgt opgelegd.

Een arts die euthanaseert met morfine zit echt in de gevarenzone. Als de keus voor euthanasie juridisch gezien juist was, zit hij in elk geval professioneel fout met zijn keus voor het middel. Mocht vervolgens ook nog eens blijken dat de keus voor euthanasie als zodanig onjuist was, dan komt de strafrechter in beeld.