Vanwaar de sterke opkomst van Yesh Atid? „Veel kiezers in Israël en andere landen behoren tot het politieke centrum”, zegt emeritus hoogleraar politicologie Avraham Diskin van de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem. „Dat zien we op het gebied van de veiligheid, het Arabisch-Israëlisch conflict en economische kwesties. De grootste partij in de vorige Knesset, Kadima, was een centrumpartij. De partij viel uit elkaar na de interne verkiezingen.”

„Verschillende partijen probeerden daarvan te profiteren”, vervolgt de hoogleraar. „Maar de andere centrumpartijen raakten van het midden verwijderd. Dat was vooral het geval bij de partij van Tzipi Livni, door de verschillende verklaringen die ze aflegde over het Arabisch-Israëlisch conflict. Ook de Arbeidspartij legde in het begin van de campagne de nadruk op het centrum, maar ze verwijderde zich daarvan en bewoog zich naar links.”

Diskin vertelt dat de Likud zich van het midden verwijderde door zich met Lieberman te verenigen. De partij verloor daarmee op verschillende fronten. Ze verloor extreem rechtse nationaal-religieuze kiezers die Lieberman als te antireligieus beschouwen. Ze schrikte de Russische kiezers af, omdat ze hun ‘Russische’ partij verloren. Mensen die tot op het laatste moment niet wisten waarop ze moesten stemmen, kozen ervoor Lapid te steunen.”

Diskin ziet verschillende coalitiemogelijkheden. Netanyahu geeft er de voorkeur aan om een coalitie te vormen met Yair Lapid. De premier wil daar andere partijen bij betrekken, zoals de rechts-religieuze Joods Huis (Beit Yehudi) en Shas. Lapid heeft de macht om zijn veto uit te spreken over een dergelijk verbond. Ook Kadima van Shaul Mofaz is een mogelijke partner. Een andere mogelijkheid is dat Netanyahu een coalitie sluit met de rechtse partijen.

Nauwlettend gevolgd

De Palestijnen hebben de verkiezingen nauwlettend gevolgd, zegt dr. Mahdi Abdul Hadi van de Palestinian Academic Society for the Study of International Affairs (Passia) in Oost-Jeruzalem. Voor het eerst in de geschiedenis heeft de Palestijnse televisie 24 uur lang de ontwikkelingen rond de stembusgang gedetailleerd weergegeven. De uitslag stemt hem tot optimisme noch pessimisme.

Hadi wijst erop dat Israël zeer verdeeld blijft, omdat de verkiezingen een rechts blok en een links blok hebben opgeleverd. Uit het feit dat de partij Yesh Atid zo sterk opkwam, blijkt dat de aandacht was gericht op sociale kwesties. „De Palestijnse kwestie, het vredesproces, de kwestie Jeruzalem en de nederzettingen stonden niet op de agenda. De Israëliërs leefden in een staat van ontkenning. Maar na de verkiezingen komen deze zaken weer terug.”

Israëlische politici gaan nu praten over de agenda. Europa en Amerika zullen proberen het vredesproces weer op de rails te krijgen. Maar Hadi verwacht geen doorbraak. De regering zal trachten het conflict te beheersen en de communicatie met de Palestijnen open te houden. Hij denkt dat er een overgangsperiode komt, waarin het afwachten is of Israël zich van rechts naar links beweegt.

Duidelijk is volgens hem dat rechts de greep op de Israëlische politiek heeft verloren. Radicaal rechts, Avigdor Liberman en de Russische immigranten, zijn niet meer in staat om de toekomst van Israël naar eigen believen te vormen. „Netanyahu is niet langer de koning van Israël, zoals hij graag wilde zijn.”

Afwachten

De Palestijnse publicist en activist Hanna Siniora noemt de verkiezingsuitslag „beter dan verwacht.” „We moeten afwachten wat voor soort coalitie er uit deze verkiezingen voortkomt. Het zou geweldig zijn als dat een soort centrumlinkse coalitie zou zijn. Er er is ook een machtsevenwicht tussen rechts en links ontstaan, wat binnen een jaar tot nieuwe verkiezingen kan leiden.”

Hij betwijfelt of de nieuwe regering zal overgaan tot een bouwstop in de nederzettingen. Palestijnen hebben gezegd dat ze pas weer willen onderhandelen als de uitbreiding van de nederzettingen is bevroren.

De verliezers in deze verkiezingen waren Netanyahu en zijn partij. Een verliezende partij toont gewoonlijk niet meer flexibiliteit.”

De nieuwe politicus Lapid

De grote verrassing dinsdagavond was de opkomst van de partij Yesh Atid van ex-journalist Yair Lapid. Hij heeft zijn bekendheid en populariteit te danken aan jarenlange televisieshows en de ideeën die hij tijdens de verkiezingscampagne heeft geuit.

De in 1963 geboren Lapid is de zoon van de vroegere politicus Tommy Lapid, die bekend werd om zijn weinig succesvolle strijd tegen de macht van de religieuzen. Yair Lapid begon zijn carrière als journalist bij een legerblad en vervolgens werkte hij bij diverse Israëlische dagbladen. In 1994 begon hij met zijn talkshows, die in de loop van de jaren door verschillende tv-kanalen werden uitgezonden. Hij schreef thrillers en een tv-drama en hij acteerde zelf ook. Een jaar geleden stapte hij over naar de politiek.

Het politieke programma van Yesh Atid is niet ideologisch, maar pragmatisch. De partij wil de middenklasse en de kleine zakenlieden helpen. De ultraorthodoxen en de Arabieren moeten in militaire of civiele dienst. De huizenprijs gaat naar beneden doordat er flink bij wordt gebouwd. Het niveau van het onderwijs –in de afgelopen gezakt in vergelijking met het buitenland– dient te worden opgeschroefd. Leerkrachten moeten meer gaan verdienen en kinderen moeten gelijke kansen krijgen.

Ook het politieke systeem gaat volgens Yesh Atid op de schop door de kiesdrempel te verhogen, het moeilijker te maken om een regering af te zetten en de leider van de grootste partij per definitie premier te laten worden.

Het is onduidelijk waar het geld voor al die maatregelen vandaan moet komen. De eerste taak van de nieuwe regering is het opstellen van een begroting en daarbij moet ze bijna 3 miljard euro bezuinigen.

Het zwijgen over de Palestijnse kwestie leverde Yesh Atid stemmen op. Wat een partij er ook over zegt, er zijn altijd mensen die het ermee oneens zijn. Maar de partij is wel voor een hervatting van het vredesoverleg met de Palestijnen en de oprichting van een Palestijnse staat naast Israël.

Lapid is in de ogen van sommigen een charismatische persoonlijkheid. Nu krijgt hij te doen met de harde werkelijkheid. Hij mag de honderdduizenden die op hem gestemd hebben niet teleurstellen. Doet hij dat wel, dan maakt zijn Yesh Atid kans de zoveelste middenpartij te worden die met een harde smak op de grond neer komt en uit elkaar spat.