Prof. Van den Brink: structuur jodendom en christendom hetzelfde

De bijzonder hoogleraar aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) haalde met deze bewering de Amerikaanse theoloog E. P. Sanders aan, de nieuwtestamenticus die in zijn publicaties pleit voor een nieuw perspectief op Paulus. Prof. Van den Brink sprak voor de ruim honderd aanwezige predikanten over het thema ”Rechtvaardiging en heiliging in de nieuwere theologie.”

„Ik besef dat de term ”nieuwere theologie” een vage aanduiding is”, aldus prof. Van den Brink. „Voor mij ligt het startpunt van deze theologie in 1977, als Sanders zijn werk ”Paul and Palestinian Judaism” publiceert. In dat werk stelt hij dat het jodendom aan het begin van de jaartelling geen godsdienst was waarin je met goede werken het eeuwig behoud kon verwerven. Die visie was veel meer een zogeheten terugprojectie van middeleeuwse misstanden. Sanders zegt dat het jodendom juist een religie was die genade voorop stelt. Het geloof kreeg vooral gestalte in het verbond met Abraham, niet zozeer in het individuele geloof. Je hield je aan de wet om binnen de gemeenschap van het verbond te blijven.”

Deze houding doet sterk denken aan de manier waarop volgens de gereformeerde theologie het geloof wordt beleefd, aldus de hoogleraar. „Wij gaan naar de kerk, omdat dat de weg is waarin God belooft ons de genade toe te eigenen. We gaan niet om het geloof te verdienen. Ook het jodendom was geen wetsreligie, maar een genadereligie. De vraag rijst: waarom verzette Paulus zich tegen deze genadereligie? Sanders antwoordt hierop dat Paulus een radicaal nieuwe visie heeft op hoe je geloven moet; namelijk via Christus. Deze weg gaat het jodendom niet, en vooral daarin is zij radicaal anders dan het christendom. De structuur van beide godsdiensten is echter hetzelfde.”

Dat de rechtvaardigingsleer meer betrekking heeft op de gemeenschap betoogt ook de Engelse theoloog Tom Wright, stelt prof. Van den Brink. „Volgens Wright stelt Paulus rechtvaardiging door het geloof centraal, omdat genade en ras niet aan elkaar gekoppeld mogen worden. In het heil mogen ook de heidenen delen.”

Volgens Wright draagt Paulus vooral aan dat jood en heiden beide in Christus tot gemeenschap met God konden komen. Sinds Augustinus is echter de receptie van Paulus’ brieven misgegaan, stelt hij. „Het ging meer over hoe de enkele mens met God in het reine kon komen”, legt prof. Van den Brink uit. „Volgens Wright gaat het Paulus niet zozeer om het herstel van de verbroken relatie tussen God en mens, maar over het feit dat heidenen in het geloof mogen delen.”

Wright speelt hiermee op een knappe manier in op hoe mensen in het westen het geloof ervaren, stelde de PThU-hoogleraar. „Noties van persoonlijke schuld en verdoemelijkheid voor God zijn aan het verdwijnen. Deze zijn volgens Wright niet noodzakelijk om voluit christelijk te kunnen zijn.”

Een tweede ontwikkeling in de nieuwere theologie zijn de nieuwe perspectieven op Luther en Calvijn. Prof. Van den Brink: „In de rechtvaardigingsleer van Luther neemt de mystieke vereniging met Christus een grotere plaats in dan tot nog toe wordt gedacht, blijkt onder meer uit lopend onderzoek van ds. M. Klaassen uit Sliedrecht. Deze vereniging met Christus maakt rechtvaardiging volgens Luther echter niet overbodig.”

De nieuwere theologie, die hij in verschillende verschijnsvormen besprak, werkt volgens prof. Van den Brink niet als vervanger van de oude, maar als aanvulling. „Het is de Geest die in alle waarheid leidt, waarbij de traditie een hulp is bij het verstaan van zaken als rechtvaardiging en heiliging.”

Prof. Van den Brink: structuur jodendom en christendom hetzelfde

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?