Veel kritiek betreft niet alleen de gekozen burgemeester, maar ook de voorstellen tot bestuurlijke vernieuwing. De burgemeester-nieuwe-stijl krijgt meer macht dan ooit. Hij stelt het college samen en draagt wethouders voor benoeming of ontslag voor aan de gemeenteraad.

„Dit gaat te ver. Wat blijft er nog over van collegiaal bestuur?” vraagt burgmeester A. Noordergraaf (SGP) van Hardinxveld-Giessendam zich af. Je krijgt nu Amerikaanse toestanden. De presidentiële inslag, waarbij een burgemeester maar twee dingen nodig heeft: een programma, en een zak met geld.”

Bovendien wordt een burgemeester maar door een meerderheid gekozen. Daardoor wordt een groot gedeelte van de kiezers juist buitenspel gezet. In het huidige systeem moet iedereen zich verzoenen met de keuze van de vertrouwenscommissie. Die bestaat weer voor een groot deel uit raadsleden. Zodoende is nu iedereen toch vertegenwoordigd?”

Ook zijn collega L. C. Groen (ChristenUnie) van Bunschoten-Spakenburg „heeft niets met dit voorstel. Het is halfslachtig en on-Nederlands. Als lid van de staatscommissie-Elzinga heb ik destijds gepleit voor het belang van goede verhoudingen tussen de burgemeester, de raad en het college. Zoals het voorstel nu is wordt die verhouding onder spanning gezet. Dit gaat ten koste van de raad, en dus ook van de samenwerking. Je kunt dictatoriale toestanden krijgen.”

„Vlees nog vis”, beaamt burgemeester W. Nuis (ChristenUnie) van Tholen. „Het werkt alleen als de burgemeester machtiger wordt.” Maar in het voorstel van De Graaf is daar echter geen sprake van, aldus Nuis. Als de burgemeester wethouders moet voordragen voor ontslag, en de raad kan dat weer tegenhouden, hoe kan hij dan besturen? Het is een hap gebakken lucht”, aldus Nuis.

S. Stoop (SGP) is, na een jaar burgemeesterschap van Dirksland, „net gewend aan het dualisme van vorig jaar. Dat heeft vier jaar gekregen om te wennen. Nu komt er weer iets totaal anders.” Stoop vreest dat de voorgestelde taakverzwaring van de burgemeester ten koste zal gaan van de representatieve functie van de burgervader. „Het contact met de burgers zal alleen maar minder worden, dat kan niet anders.”

Als de plannen toch doorgaan sluit Stoop niet uit dat hij zich in 2006 verkiesbaar zal stellen. „Ik werk hier pas een jaar, dus voor het wachtgeld hoef ik dat niet te laten”, lacht hij. Mocht het zover komen dan zou ook Noordergraaf wel „de zeepkist opgaan.” „Maar stel dat ik tegenover een hier onbekende kandidaat sta, hoe zou die dan beoordeeld worden? Het systeem werkt ook nog eens oneerlijkheid in de hand.”

Burgemeester Nuis zegt maar weinig collega’s in Zeeland te kennen die de voorstellen steunen. „Niemand staat te trappelen om zich in een persoonlijke verkiezingscampagne te storten.”

De vakbond van burgemeesters (VBBB) heeft inmiddels geschokt gereageerd op de plannen van minister De Graaf om alle burgemeesters in 2006 te ontslaan. Burgemeesters mogen niet op straat komen te staan”, aldus waarnemend voorzitter Steenkamp.

Ook de vakvond AbvaKabo ageert tegen de plannen van minister De Graaf. Wat betreft de AbvaKabo maken de huidige burgemeesters gewoon hun werk af. En vervolgens worden ze opgevolgd door een gekozen collega. „Wat is daar mis mee?” vraagt bestuurder A. Viskil zich af. „Het gaat hier niet alleen om een politiek bestuurlijk nieuwtje, maar ook om de banen van mensen met gezinnen. Nu breekt een onzekere periode aan.

De voorzitter van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters, burgemeester Pop van Haarlem, waarschuwde vrijdag voor een schijnvertoning. Een minderheid van de burgemeesters is voor, zegt hij, „mits de burgemeester een machtiger positie krijgt.”

Alleen de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft zich nog niet laten horen. Naar eigen zeggen denkt de belangenorganisatie „binnen een halfjaar een standpunt te hebben bepaald.”