De Britse archeoloog Howard Carter begint op vrijdag 17 februari 1923 om 14.00 uur steen voor steen de toegang tot de grafkamer van farao Toetanchamon open te breken. Niet veel later wordt de gouden schrijn met daarin de doodskist van de jonggestorven Egyptische vorst zichtbaar. Het zegel op de deuren blijkt niet ze zijn verbroken – gelukkig. Na meer dan 3300 jaar komen de mummie van de farao en alle schatten die hij in zijn graf meekreeg weer aan het licht.

In de Vallei der Koningen, vlak bij de stad Thebe (tegenwoordig Luxor), ontdekte Carter op 4 november 1922 na een jarenlange zoektocht, gefinancierd door Lord Carnarvon, het graf van farao Toetanchamon. Het was het enige koninklijke graf dat nog niet was leeggeroofd. In de voorkamer, de zijkamer, de schatkamer en in de grafkamer trof Carter niet minder dan 5300 kostbare voorwerpen aan die de overledene in het hiernamaals ten dienste moesten zijn: juwelen, amuletten, stoelen, wapens, een strijdwagen, koffers, godenbeelden, sieraden, een troon, boten, bedden, etenswaren. Een vondst die haar weerga niet kende.

Sensatie

Iets van de sensatie die Howard Carter had toen hij het graf van Toetanchamon ontdekte en openlegde, kan worden ervaren in de tentoonstellingsruimte van Amsterdam EXPO op de Amsterdamse Zuidas. De internationale reizende expositie ”Toetanchamon, zijn graf en zijn schatten” is vijf maanden lang in Nederland te zien. Het gaat om een zeer nauwkeurige reconstructie van de grafkamers én van de kostbare inhoud, inclusief het wereldberoemde dodenmasker van de farao. De echte voorwerpen mogen Egypte allang niet meer verlaten.

Drie grafkamers zijn identiek nagebouwd en ingericht op basis van de schetsen en notities van Howard Carter en beelden van Harry Burton, fotograaf van de expeditie. De objecten zijn vervaardigd door hoogopgeleide Egyptische ambachtslieden en goedgekeurd door vooraanstaande wetenschappers en egyptologen.

In deze expositie kan de bezoeker om te beginnen een blik werpen in de wat rommelig aandoende voorkamer, de eerste ruimte die Carter in 1922 opende. Dankzij tekeningen en foto’s die kort na de ontdekking werden gemaakt, is van elk voorwerp precies bekend waar het stond of lag. De bedden in de vorm van dieren en uit elkaar gehaalde strijdwagens springen hier het meest in het oog. Overigens blijkt deze kamer al in faraonische tijden twee keer door rovers deels te zijn geplunderd voordat hij voor de laatste keer werd verzegeld.

De grafkamer en de aangrenzende schatkamer zijn niet eerder geschonden. Het gebalsemde lichaam van de farao was ook zorgvuldig opgeborgen. Carter moet het gevoel gehad hebben dat hij een matroesjkapop uit elkaar haalde. Allereerst stuitte hij op een enorme schrijn van verguld cederhout, die nagenoeg de hele grafruimte vulde. In deze schrijn bevonden zich nog drie in elkaar geplaatst kisten. De laatste was van puur goud. Op deze schrijn was de koning in mummievorm afgebeeld, in een verengewaad met een gevlochten godenbaard, scepters in zijn gekruiste armen en een koninklijke hoofdtooi.

In deze schrijn was een stenen sarcofaag geplaatst met daarin weer drie in elkaar passende doodskisten; de laatste was opnieuw van massief goud. Toen Carter en zijn mannen het deksel van deze kist haalden zagen zij voor het eerst het beroemd geworden dodenmasker op het hoofd van de mummie liggen. De mummie zelf was, vermoedelijk door een al te overvloedig gebruik van balsmenolie, grotendeels vergaan. In de linnen windsels waren volgens rituele voorschriften ruim 150 amuletten en sieraden gestopt.

Replica’s

Dat er geen originele schatten in de tentoonstelling te zien zijn, zal voor sommige bezoekers wellicht een teleurstelling inhouden. De sensatie om bijna aanraakbaar in contact te zijn met een zeer oude beschaving, wordt node gemist. De getoonde voorwerpen zijn immers niet drie millennia geleden door Egyptische ambtslieden gemaakt.

Dr. Wolfgang Wettengel, wetenschappelijk directeur van de tentoonstelling, wijst echter op de grote voordelen van het gebruik van replica’s. „Deze tentoonstelling biedt de bezoekers een unieke ervaring: zij kunnen de grafschatten zien op het moment van de ontdekking. Deze ervaring bleef tot nog toe voorbehouden aan Carter, Lord Carnarvon, hun medewerkers en een klein aantal bevoorrechte bezoekers in de jaren twintig.”

Wettengels collega dr. Martin Falck vult aan: „Op verschillende plaatsen bewaarde objecten kunnen weer bij elkaar worden gebracht en de afstand tot de bezoekers kan door het ontbreken van veiligheidsmaatregelen zoals vitrines worden verkleind.”

Mozes

De tentoonstelling laat onmiskenbaar indruk na. Zó veel kostbaarheden voor een vorst die al op jonge leeftijd stierf. En wat een zorg werd er besteed aan het leven ná dit leven. Wie dit alles op zich laat inwerken, begrijpt iets van Hebreeën 11:26, waar staat dat Mozes de versmaadheid van Christus meerder rijkdom achtte te zijn dan de schatten in Egypte. Die moeten weergaloos zijn geweest, zeker als in aanmerking wordt genomen dat er vele en grotere graven als die van Toetanchamon zijn geweest. Talloze cultuurschatten gingen –helaas– verloren bij de plunderingen van de piramides en van al die andere graven in de Vallei der Koningen. Ook dat besef laat deze tentoonstelling na.

De expositie ”Toetanchamon, zijn graf en zijn schatten” is tot en met 5 mei te zien in Amsterdam EXPO in Amsterdam.
www.amsterdamexpo.nl.

Jong gestorven farao

Farao Toetanchamon regeerde van 1333 tot 1323 voor Christus en vormde de achttiende dynastie van het Nieuwe Rijk.

De afstamming van Toetanchamon is nog altijd onzeker. Hij kan een zoon van Echnaton zijn geweest. Of Nefertete, de beroemde vrouw van Echnaton, de moeder van Toetanchamon was, is niet duidelijk. Ook een zuster-gemalin van Echnaton of een bijvrouw zou dat kunnen zijn geweest. De jonge koning besteeg op ongeveer negenjarige leeftijd de troon. Hij draaide de beslissing van Echnaton om slechts één god –Aton– toe te staan terug en voerde alle godencultussen weer in om het land te stabiliseren. Toch verwijderden latere koningen de naam van de koning Toetanchamon in inscripties om de herinnering aan hem voor het nageslacht uit te wissen.

Volgens moderne onderzoeken leed Toetanchamon aan verschillende ziekten. Hij stierf vermoedelijk aan een infectie als gevolg van een open breuk van het linkerbovenbeen, maar het kan ook malaria geweest zijn, of zelfs een epilepsieaanval.

Zijn graf in de Vallei der Koningen met de fascinerende grafgiften is meer dan 3000 jaar lang verborgen geweest.