In het Amersfoortse Stadscafé de Observant presenteerde cultuurhistoricus Ruud Meijer woensdag zijn boek ”Beroep Huisvrouw. Geschiedenis van het Amersfoortse huishoudonderwijs”. De boekpresentatie trekt vooral vrouwen van 65 jaar en ouder. Voor de ruim zestig aanwezigen is de bijeenkomst vooral een feest van herkenning.

Het rijk geïllustreerde boek van Meijer is een eerbetoon aan de Amersfoortse huishoudscholen. Zelf spreekt hij liever van een bijdrage aan het behoud van het cultureel erfgoed, waaronder volgens hem ook onderwijstradities vallen. De belangrijkste reden voor zijn boek is echter dat over deze scholen tot nu toe niets gepubliceerd is. „Over alle schooltypes in Amersfoort, van kleuterschool tot gymnasium, zijn boeken verschenen. Behalve over de huishoudschool. Dit boek moest er gewoon komen.”

De voormalig universitair hoofddocent cultuurgeschiedenis begint zijn presentatie met een artikel uit het Algemeen Handelsblad van 1930, waarin het 25-jarig jubileum van De Amersfoortse Industrie- en Huishoudschool verslagen wordt. „De krant noemt de school in één adem met de Amsterdamse en Haagse Huishoudschool, destijds toonaangevende instituten in Nederland. Zeer opvallend, zeker als je bedenkt dat die krant voornamelijk op Amsterdams nieuws gericht was.”

Van het boek, dat uit drie hoofdstukken bestaat, neemt het gedeelte over de Amersfoortse Industrie- en Huishoudschool de meeste ruimte in beslag. „De geringe aandacht voor de Rooms-Katholieke Huishoudschool St. Anna en de Christelijke Huishoudschool komt allereerst doordat er nog weinig archiefmateriaal beschikbaar is”, legt Meijer uit.

Volgens hem staan de eerste feministen aan de wieg van de huishoudschool. Door het huishouden als vak te benaderen, konden meisjes uit de lagere klassen bevrijd worden van hun zware arbeid. In de negentiende eeuw werden die soms al ver voor hun twaalfde de deur uit gestuurd om het gezinsinkomen aan te vullen.

Een ander argument voor het oprichten van huishoudscholen was bezorgdheid van de hogere klasse over de slechte woontoestanden en voedingsgewoonten van de arbeidersklasse. In navolging van Engeland en Duitsland zou huishoudelijk onderwijs voor vrouwen en meisjes de sleutel zijn voor het verbeteren van de leefomstandigheden van de arbeiders. „Vrouwen moesten zorgen voor de binding van man en kinderen aan het huiselijk leven. Een ordelijk en gezellig thuis zou de mannen uit de kroeg houden en de kinderen van de straat”, aldus Meijer.

Halverwege de jaren twintig van de vorige eeuw breidt de Amersfoortse Industrie- en Huishoudschool uit. Door forse toeloop van het aantal leerlingen wordt het schoolgebouw te klein. De school beperkt zich niet alleen tot lessen, maar treedt ook naar buiten door het geven van lezingen. Daarin wordt het belang van gezonde voeding benadrukt en uitgelegd hoe een goede en goedkope maaltijd op tafel komt. Volgens de auteur oefent de school hiermee stevig invloed uit op de Amersfoortse bevolking.

Door de economische crisis in de jaren dertig stabiliseert de leerlingenpopulatie. Sommige cursussen kunnen zelfs niet meer gegeven worden door tekort aan benodigde materialen, zoals stoffen voor naailessen. De situatie wordt er niet beter op als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Halverwege de oorlog wordt het gebouw zelfs gevorderd door de Duitsers. De school moet tijdelijk zijn beschavende invloed staken.

Na de oorlog groeit het aantal leerlingen van 600 in 1948 tot circa 800 in 1955. Door sociale veranderingen verdringen algemeen vormende vakken langzamerhand de specifiek huishoudelijke vakken. Voorzichtig komt de naam huishoudschool ter discussie te staan.

In het daaropvolgende decennium komt die discussie in een stroomversnelling. In de roerige jaren zestig maken Dolle Mina’s korte metten met het ideaal van ‘de dienende huisvrouw’. Met de invoering van de Mammoetwet in 1968, waarbij het huishoudelijk onderwijs onder het lager beroepsonderwijs werd geschaard, is het feitelijk gebeurd met de huishoudschool. Meijer: „De Mammoetwet betekende de doodssteek voor deze scholen.”

”Beroep Huisvrouw. Geschiedenis van het Amersfoortse huishoudonderwijs”, door Ruud Meijer, uitg. Verloren, Hilversum, 2012, ISBN 978 90 8704 333 9, 256 blz.; € 27.