Koninklijk Huis

Prins Claus tien jaar geleden overleden

Nederland leefde tien jaar geleden tussen hoop en vrees. Prins Claus lag vanaf Prinsjesdag 2002 op de intensive care. Hij zou die niet meer levend verlaten. Op 6 oktober 2002 om 19.00 uur overleed Beatrix’ „beste adviseur.”

Wim Hulsman 

1 October 2012 18:19Gewijzigd op 14 November 2020 23:28

De kist van prins Claus kreeg een plaats in de koninklijke grafkelder in de Nieuwe Kerk in Delft. Foto ANP

New Delhi, India. Het is heet en vochtig op de 24e oktober 2007. Voor het presidentieel paleis is het druk. Langs de rand van het immense plein staat de erewacht aangetreden. De sierlijke helmen en gepoetste knopen van de honderden militaire uniformen blinken in de zon.

De Indiase en de Nederlandse vlag wapperen in de wind, want koningin Beatrix brengt een vierdaags staatsbezoek aan India. Ze wordt vergezeld door prins Willem-Alexander en prinses Máxima.

Presidente Pratibha Patil en premier Singh begroeten de vorstin als ze uit de auto stapt. De koningin –helemaal alleen– wordt door de officier van de erewacht naar een kleine tribune midden op het uitgestrekte plein gebracht. Haar zoon en schoondochter blijven aan de rand achter.

Daar staat ze, midden op het grote plein. Zonder man naast haar. Een weduwe. Terwijl juist een reis naar een land als dit haar man zo geïnteresseerd zou hebben.

De volksliederen klinken. De officier van de erewacht nodigt de koningin uit de troepen te inspecteren. Over de lange rode loper maakt het staatshoofd haar inspectieronde. De leegte van het plein omringt haar.

Stil

Het is een sprekend moment uit het leven van een koningin die aanstaande zaterdag tien jaar weduwe is. Zo zijn er meer te beschrijven.

Toch heeft koningin Beatrix nooit veel woorden gewijd aan de dood van haar man. In de kersttoespraak van 2002 –drie maanden na de begrafenis– sprak zij er kort en sober over, maar het verdriet was voelbaar: „Voor mijn familie en mijzelf is dit een diep ingrijpend jaar geweest. In bruiloft (van Willem-Alexander, WH), geboorte, doop (van kleindochter Eloise, WH) en dood zijn alle fasen van het leven aan ons voorbijgegaan. In ons verdriet om mijn man hebben velen gedeeld. Het afscheid heeft hem als mens belicht. Zoals hij leefde vanuit zijn beginselen van waardigheid en gelijkwaardigheid, heeft hij een voorbeeld mogen zijn. Met overtuiging zette hij zich in voor medemenselijkheid, gerechtigheid en waarheid. Oprecht gehecht aan het leven vond hij zijn kracht in verbondenheid met mensen, ook in andere werelddelen.”

In de rede ter gelegenheid van het eredoctoraat dat ze in 2005 in Leiden kreeg bij haar 25-jarig regeringsjubileum konden de hoorders iets proeven van wat ze miste, maar ook toen bleef ze sober in haar bewoordingen. De koningin liet weten dat prins Claus het was die waakte over het privéleven van haar en haar gezin. Tot de zorgvuldigheid die een koningin moet betrachten „behoort een scherp onderscheid tussen de vervulling van het ambt en het privéleven”, zo zei koningin Beatrix. „Dat is soms moeilijk, omdat ambt en familie historisch met elkaar zijn verweven. Ik besef dat familieaangelegenheden direct op het ambt kunnen terugslaan. Dit geldt zeker in een tijd waarin ”de mens achter de ambtsdrager” zozeer wordt uitgelicht. Ruimte voor een persoonlijk leven is echter essentieel om de publieke taken lang en met inzet te kunnen vervullen. Mijn man heeft dit steeds scherp gezien en bewaakt.”

Wilhelmina

Hoe de koningin haar alleen zijn verwerkt, heeft Nederland nooit gehoord. Daar ligt voor haar de scheiding tussen privé en ambt. Misschien dat ze net als haar grootmoeder koningin Wilhelmina –die schreef een terugblik op haar leven met de titel ”Eenzaam maar niet alleen”– er nog een keer wat over aan het papier toevertrouwt. Verder lijkt koningin Beatrix vooral gewoon door te zijn gegaan met werken. Een recent artikel in HP/De Tijd schetste weer het beeld van een koningin die tot in de kleine uren bezig is met staatszaken.

Verder betekenen haar kinderen en vooral ook kleinkinderen veel voor haar, heeft de koningin meer dan eens laten merken. Graag past ze een middagje op als dat nodig is. Ruimte genoeg in het paleis.

Prins Claus 1926-2002

1926 – Op 6 september wordt Claus von Amsberg geboren in het Noord-Duitse Hitzacker.

1928 – Vertrek naar Tanzania in verband met werk vader.

1938 – Terugkeer naar Duitsland.

1943 – In militaire dienst. Legering in Italië.

1946 – Student rechten.

1952 – Einde studie en begin loopbaan in diplomatie.

1962 – Eerste ontmoeting met prinses Beatrix.

1965 – Relatie wordt ontdekt. Bekendmaking verloving.

1966 – Huwelijk met Beatrix op 10 maart. Veel onrust rond huwelijk.

1967 – Geboorte prins Willem-Alexander. Johan Friso (1968) en Constantijn (1969) volgen.

1970 – Actief rond thema ontwikkelingssamenwerking.

1980 – Troonsbestijging koningin Beatrix.

1982 – Opname in ziekenhuis vanwege depressiviteit.

1991 – Ziekte van Parkinson wordt vastgesteld. Zilveren huwelijksjubileum. Toenemende zorgen over gezondheid.

1996 – Moeder overlijdt.

1998 – Zestigste verjaardag koningin Beatrix.

2000 – Verloving zoon Constantijn en een jaar later Willem-Alexander.

2001 – Huwelijk Constantijn. Verwijdering nier bij prins Claus.

2002 – Huwelijk Willem-Alexander. Prins Claus opgenomen in ziekenhuis. Overlijdt op 6 oktober.

Begrafenis in een roerige tijd

De dagen rond het overlijden en begraven van prins Claus waren roerig. De koningin kreeg bijna geen tijd om te rouwen.

Het gistte en borrelde al weken in het kabinet-Balkenende I, vooral binnen de gelederen van de LPF, de partij van wijlen Pim Fortuyn. De ministers Bomhoff en Heinsbroek konden niet met elkaar door een deur. Op de dag van de begrafenis –15 oktober– ging het gekonkel gewoon door, zelfs rond de uitvaartplechtigheid. De LPF-ministers en ook de ministerraad als geheel vergaderden die dag alsof er geen prins-gemaal werd begraven.

Het overleg ging de dag erna verder. Toen zegden CDA en VVD het vertrouwen in het kabinet op en moest minister-president Balkenende het ontslag van zijn ministerploeg aanbieden aan de koningin. De premier deed dat die avond per telefoon. Hij wilde uit respect voor de koningin niet op de dag na de begrafenis van prins Claus bij de vorstin langsgaan.

Hoe de koningin over de gang van zaken dacht en denkt, blijft een geheim. Opmerkelijk is wel dat premier Balkenende na zijn aftreden nooit is benoemd tot minister van Staat, een erefunctie die de meeste premiers voor hem wel kregen. Meer dan eens is geopperd dat de oorzaak daarvan mede gelegen kan zijn in het verloop van deze week en in zijn optreden rond het huwelijk van prins Friso met Mabel Wisse Smit.

Die laatste trok op de dag van de begrafenis van prins Claus overigens ook veel aandacht. Toen koningin Beatrix met haar kinderen en schoonzussen in de grafkelder van de Nieuwe Kerk in Delft afdaalde, vroegen veel aanwezigen zich af wie de jonge vrouw achteraan was. Ze moest tot de intimi van de koningin behoren, maar haar naam was nog niet bekend. Kort daarna bleek het om de vriendin van prins Friso te gaan.

Zie ook:

Bij het overlijden van Prins Claus in 2002 en in memoriams

PRINS CLAUS (76) OVERLEDEN