Dat zei Bob Moore, hoogleraar aan de universiteit van het Engelse Sheffield, woensdagmiddag in Amsterdam tijdens de negende NIOD-Jaarlezing voor Holocaust- en Genocidestudies. Moore schreef een vergelijkende studie naar overlevingskansen en hulp aan Joden in Europa.

Yad Vashem in Israël eert personen die hun leven voor Joden in de waagschaal stelden, maar daardoor dreigen de onderliggende netwerken onderbelicht te blijven, stelde Moore. En wat de Joden zelf deden om het onheil te ontlopen, is volgens de Britse hoogleraar onvoldoende onderzocht. Ze gingen maar niet als schapen naar de slachtbank.

Samenwerking tussen Joodse en niet-Joodse personen en organisaties was er in andere landen soms meer dan in Nederland. Ook kerken speelden daarin een rol. Moore beschreef de inzet van rooms-katholieke priesters en de kleine protestantse groepen in Frankrijk en België. Veel positieve contacten die de overlevingskans van de Joden vergrootten, dateerden al uit de vooroorlogse jaren.

Wat ook nog beter onderzocht zou kunnen worden, is een vergelijking van de Jodenhulp tijdens de Tweede Wereldoorlog met het redden van vervolgden in andere perioden, zoals van de Armeniërs in het Ottomaanse Rijk tijdens de Eerste Wereld­oorlog.