Verder werd het het ministerie van Justitie verboden om bibliotheken en boekwinkels te vragen om inzage in klantenbestanden, zodat men kan controleren wat voor boeken iemand leest. Of de Senaat dit verbod zal bekrachtigen, is nog niet duidelijk.

Het verbod van het Huis van Afgevaardigden mag een Europeaan vreemd in de oren klinken, maar de zogeheten ”Patriot Act”, een wet die kort na de septemberaanslagen in 2001 door het Amerikaanse parlement werd aangenomen, geeft de autoriteiten bovengenoemde rechten. De wet maakt nog veel meer mogelijk, namelijk besloten rechtszittingen tegen mensen die verdacht worden van terroristische activiteit. De wet geeft de autoriteiten zelfs het recht om verdachten voor onbepaalde tijd vast te houden zonder dat de betrokkenen te horen krijgen waarvan zij verdacht worden of zonder dat zij in staat van beschuldiging worden gesteld.

Er is een tijdslimiet verbonden aan de Patriot Act, maar minister van Justitie John Ashcroft wil die limiet opheffen. Sterker nog, hij wil haar uitbreiden via de zogeheten ”Domestic Security Enhancement Act”, oftewel de wet op de verhoging van de binnenlandse veiligheid. Volgens het voorlopige ontwerp voor deze nieuwe wet zoals dat binnen het parlement circuleert kan voortaan iedereen die zich bezighoudt met het verzamelen van inlichtingen als ”terrorist” worden opgepakt.

Krantenknipsels verzamelen over verdachte onderwerpen wordt zo al een gevaarlijke bezigheid in de VS. Verder worden banken verplicht om regelmatig ”Suspicious Activity Reports” uit te brengen. Zij moeten dus rapporteren over verdachte transacties.

Het zal niemand verbazen dat burgerrechtenorganisaties zoals de American Civil Liberties Union (ACLU) en de Democratische oppositie zich fel verzetten tegen deze geplande uitbreiding van de juridische macht van de Republikeinse regering.

Maar er komt nu ook verzet op gang vanuit Bush’ eigen Republikeinse gelederen. „De regering wil onder het mom van terreurbestrijding te veel macht naar zich toetrekken”, vindt Republikeins afgevaardigde Charles Eberle. „Het is altijd een Republikeins beginsel geweest de staat een minimale rol toe te bedelen, maar onder Bush en Ashcroft stevenen wij af op een forse uitbreiding van het overheidsapparaat. Een Big Brother-staat bovendien waarin de overheid bepaalt wat goed voor ons is”, aldus Eberle refererend aan het boek ”1984” van George Orwell, waarin een totalitaire staat wordt geleid door de alles besturende ”Big Brother”.

Het stadje Arcata in Californië besloot enkele maanden geleden als eerste gemeente dat medewerking met de federale autoriteiten (Washington dus) in de uitvoering van de Patriot Act voortaan zou worden beschouwd als een misdrijf. Meer dan 160 gemeenten, waaronder een aantal grote steden, hebben dat voorbeeld intussen gevolgd. „Ashcroft en zijn ministerie gebruiken de Patriot Act niet alleen voor de bestrijding van terreur -overigens met weinig opmerkelijk resultaat tot nu toe- maar zij gebruiken de wet nu ook voor gewoon crimineel onderzoek waarvoor de Patriot Act nadrukkelijk niet is aangenomen”, aldus jurist Lucas Guttentag van de ACLU, een van de invloedrijkste burgerrechtenorganisaties in de VS. Hij wijst op het recente rapport van Ashcrofts eigen inspecteur-generaal die in juni een reeks gevallen van misbruik van de wet aan de kaak stelde.

Een voorbeeld van misbruik dat niet in het rapport staat betreft Ashcrofts bemoeienis met zaken waarover hij volgens Eberles Republikeinse collega Butch Otter geen zeggenschap heeft. Ashcroft heeft zijn federale apparaat namelijk ingezet om het besluit van de staat Californië het medisch gebruik van marihuana toe te staan, te bestrijden. In Oregon treedt hij op tegen wetgeving die hulp bij zelfdoding toestaat. „Laat ik duidelijk zijn: ik ben tegen hulp bij zelfdoding en ik ben ook tegen elk gebruik van marihuana. Maar het hooggerechtshof heeft bij herhaling vastgesteld dat de afzonderlijke staten zelf over dit soort wetgeving beslissen. Hier heeft de federale overheid geen enkele bevoegdheid. Het is niet aan Ashcroft om hier op eigen houtje het hooggerechtshof te corrigeren en de wettelijke bevoegdheden van staten in te perken als bepaalde wetgeving hem niet bevalt. Hij wil te veel federale macht”, aldus Otter, een punt aanroerend dat Republikeinen traditioneel na aan het hart ligt.

Ashcroft reisde de afgelopen weken door de VS om de Patriot Act te verdedigen. „Als wij dit instrument opgeven, negeren wij de lessen van 11 september en zouden wij terroristen alleen maar aanmoedigen”, aldus de bewindsman. Hij pleit voor uitbreiding van de wet, waarbij „verdachte immigranten” voortaan ook voor onbepaalde tijd opgesloten kunnen worden, zonder formele aanklacht en zonder recht op juridische bijstand. Dit laatste is volgens de American Bar Association (ABA, de grootste organisatie van advocaten in de VS) onaanvaardbaar. De organisatie heeft ook kritiek op het statuut zoals dat door de regering-Bush is opgesteld voor de militaire tribunalen waarvoor binnenkort „buitenlandse strijders” berecht zullen worden.

De meesten van deze buitenlandse strijders zitten gevangen op de Amerikaanse militaire basis Guantanamo in Cuba. Daar zullen deze Taliban-aanhangers en al-Qaida-strijders berecht worden door militaire tribunalen, bijgestaan door militaire verdedigers. De gesprekken tussen verdediger en beklaagde mogen door de autoriteiten worden afgeluisterd…

ABA-voorzitter Neal Sonnett: „Dit is totale rechtsverkrachting. Advocaten moeten in staat zijn mensen te verdedigen; ook degenen wier daden wij persoonlijk volstrekt afkeuren. Amerika is een rechtsstaat waar zelfs terroristen recht hebben op een eerlijk proces. Het is dringend geboden dat Washington de regels voor deze tribunalen aanpast. De wereld zal deze processen nauwlettend volgen en wij zullen erop afgerekend worden als die tribunalen niet boven datgene uitkomen van wat wij gewend zijn in dictaturen die wij zelf kritiseren”, aldus Sonnett.

Overigens worden niet alleen buitenlanders tot ”buitenlandse strijder” verklaard. Dat gebeurde ook met José Padilla, die volgens de autoriteiten van plan was om een ”vuile bom” te maken (gewone springlading omgeven met kernmateriaal, waardoor bij de explosie radioactiviteit vrijkomt hetgeen grote paniek zou veroorzaken, red.).

Padilla kreeg een pro-Deo-advocaat toegewezen, Donna Newman uit Newark (New Jersey). Zij kreeg al snel te horen dat Padilla berecht zou worden volgens het militair recht, waarmee Newman geen ervaring heeft. Met hulp van collega’s heeft zij nu een verdedigingsteam voor Padilla opgezet, maar er zijn enkele belangrijke hindernissen. Padilla is door de autoriteiten van een gewone gevangenis overgebracht naar een militaire basis, waar Newman geen toegang heeft. Daar wordt hij zonder enige juridische bijstand ondervraagd. „Padilla is een Amerikaans staatsburger. Als zo iemand in dit land zomaar kan verdwijnen zonder contact met de buitenwereld dan is alles mogelijk. Dat is werkelijk zeer zorgelijk”, aldus Newman, die haar cliënt nog geen enkele keer heeft gesproken.