De alevieten in Syrië vormen de ruggengraat van het regime van president Bashar al-Assad en zijn van oudsher afkomstig uit de bergachtige mediterrane kuststrook in het westen van het land.

Met hun snelle opmars naar Aleppo en Damascus en de bomaanslag op leden van het Syrische veiligheidsapparaat tonen de rebellen dat ze het regime in het hart kunnen treffen. Als Assad en de zijnen ten val worden gebracht, zou het traditionele achterland van de alevieten een toevluchtsoord kunnen worden voor deze bevolkingsgroep – mogelijk zelfs voor Assad zelf. Van daaruit kan de strijd tegen de soennitische meerderheid worden voortgezet.

Dit scenario doet vrezen voor een onheilspellende toekomst. Syrië ligt op een van de meest turbulente etnische breuklijnen van het Midden-Oosten. Iedere poging tot de vorming van een afvallige republiek in een regio waar veel religieuze, etnische en tribale gemeenschappen sektarische verlangens koesteren, kan resulteren in een golf van bloedvergieten en balkanisering van het Syrische conflict.

Er is al langer sprake van een demografische verschuiving. Op de vlucht voor het geweld zoeken soennieten en alevieten uit de zwaarst getroffen gebieden hun heil vooral bij hun eigen gemeenschappen. De afgelopen week, zodra het erop leek dat de vaste greep van Assad op Aleppo en Damascus (lange tijd twee bolwerken van steun) begon te verslappen, verschenen er berichten over een gestage stroom alevieten richting de kust.

Activisten en oppositiegroepen denken dat voorbereidingen worden getroffen voor de vorming van een alevitisch bolwerk in dat deel van het land. Recente moordpartijen in overwegend soennitische dorpen in de buurt van alevitische gemeenschappen zouden met dit doel in het achterhoofd zijn gepleegd.

Plan B

Het wordt steeds onwaarschijnlijker dat president Assad heel Syrië onder zijn controle zal weten te houden, zegt Elias Hanna, strategisch analist in de Libanese hoofdstad Beiroet. „Terugvallen op een alevitische staat is zijn plan B.”

De alevitische sekte vormt een zijtak van de ”sjia”. In Syrië maken alevieten 10 procent van de bevolking uit. In de eerste helft van de twintigste eeuw hield de verarmde en gemarginaliseerde bevolkingsgroep zich grotendeels op in de bergen van de provincie Latakia, nabij de kust. Veel alevieten waren als tuinman of huishoudelijke hulp in dienst bij rijke soennieten.

Onder Frans mandaat kregen de alevieten een autonoom gebied toegekend, dat zich langs de kust uitstrekte van Libanon tot Turkije. Na enkele jaren werd deze regio in 1937 opgenomen in de Syrische staat. Na de staatsgreep die de Ba’athpartij in 1963 aan de macht bracht, belandden alevieten op hoge posten in de regering en in de strijdkrachten. Zeven jaar later kwam de aleviet Hafez al-Assad na een coup aan de macht. Hij verzekerde zich van de trouw van het leger door alevieten op sleutelposities te benoemen.

Bashar al-Assad volgde zijn vader in 2000 op. Nog steeds vormen alevieten een meerderheid in het officierenkorps van de krijgsmacht, de Republikeinse Garde en de gevreesde vierde divisie, die onder leiding staat van Bashars broer Maher.

Bij de onderdrukking van de volksopstand tegen zijn bewind, die inmiddels is veranderd in een bloedige burgeroorlog, vertrouwt Assad op de alevieten in zijn keurkorpsen. Speciale knokploegen, de zogenoemde ”shabiha”, die verantwoordelijk zijn voor tal van moorden op soennieten en activisten van de oppositie, bestaan ook overwegend uit alevieten.

De afkeer van de buitenproportionele machtspositie van de alevieten vormt de drijfveer van de overwegend soennitische revolte. Ook sommige alevieten keren het regime van Assad de rug toe, maar scharen zich toch schoorvoetend achter hem, uit vrees voor de wraak van het Vrije Syrische Leger.

Inmiddels zouden duizenden alevieten voor de strijd op de vlucht zijn geslagen en de relatieve veiligheid in de overwegend alevitische provincies Tartus en Latakia hebben opgezocht. Analisten denken dat Assad overweegt zich te zijner tijd ook terug te trekken in het kustgebied, net zoals de Libische oud-leider Muammar Gaddafi zijn heil zocht in zijn geboortestad Sirte, voor hij in oktober vorig jaar werd gedood.

De Amerikaan Joshua Landis, hoogleraar aan de universiteit van Oklahoma en schrijver van een populair blog over Syrië, denkt niet dat het regime de grondslagen legt voor een alevitische staat.

„Er is geen nationale infrastructuur in de kustregio om een staat te onderhouden: geen internationale luchthaven, geen energiecentrales, geen industrie van enig belang en niets om een nationale economie op te bouwen”, zei hij. „Wie de baas is over Damascus en de centrale staat is op den duur de baas over de rest van Syrië.”

De Amerikaanse denktank Stratfor ziet wel tekenen dat alevieten voorbereidingen treffen voor het geval het regime van Assad ten val komt. Vluchtende alevieten reizen via Libanon naar de kust om gevechtshaarden als de stad Homs te omzeilen. De bloedbaden in Hula en later in Qubeir lijken te wijzen op zuiveringen in een potentiële alevitische enclave. De dorpen liggen te midden van alevitische stadjes en nabij belangrijke verkeersaders naar de kuststrook.

Door soennieten te verdrijven, kan een bufferzone worden gecreëerd, zegt ook analist Hanna. „Ze stellen de logistieke toevoerlijnen veilig voor de regeringstroepen, om in de volgende fase de kustgebieden te beschermen.”

Hoe dan ook, uitvoering van een dergelijk scenario blijft moeilijk, zegt Mohammad Saleh, een aleviet die zich bij de oppositie in Homs heeft aangesloten. „Ja, er werken mensen aan de opbreking van Syrië. Ja, er kunnen in het regime facties zijn die dromen van een alevitische staat, maar de meerderheid in alle sektes in Syrië is daar mordicus tegen. De bestaande demografische overlapping maakt het extreem moeilijk dit uit te voeren.”