Gedurende een lange periode fungeerde 1 procent, het vorige historische laagterecord, als ondergrens. Bijna twee jaar, tussen mei 2009 en april 2011, werd dat percentage gehanteerd. Afgelopen december schakelde de ECB, met de kort daarvoor aangetreden Mario Draghi als president, opnieuw terug naar dat niveau. Nu duikt de zogeheten herfinancieringsrente er voor het eerst onder. Dat is niet iets om vrolijk van te worden. Het illustreert dat het in economisch opzicht niet goed gaat.

De jongste wijziging vormde geen verrassing. De markten hielden er voluit rekening mee. Draghi liet bij het beraad van begin juni reeds doorschemeren dat een neerwaartse bijstelling in het verschiet lag.

De regels schrijven voor dat de ECB zijn beslissingen baseert op de doelstelling van prijsstabiliteit op langere termijn. De inflatie ontwikkelt zich gunstig. Draghi verwacht, zo zei hij donderdagmiddag in een toelichting, dat het tempo van de geldontwaarding in de eurozone (in juni 2,4 procent), mede door de daling van de olieprijs, in 2012 weer onder het beoogde plafond van 2 procent zal schommelen. Dat biedt ruimte aan het rentefront.

Ondertussen verliest de economie in Duitsland, de motor voor een opleving van de conjunctuur in Europa, aan kracht en verhevigt de recessie in de zuidelijke regio. „De economische groei blijft zwak, met een toenemende invloed van de onzekerheid op vertrouwen en sentiment”, luidde de sombere boodschap van Draghi.

De rentestap verschaft banken in problemen, die sterk afhankelijk zijn van kredieten vanuit Frankfurt, wat lucht. Zij zijn goedkoper uit. Verder gaat er van de maatregel mogelijk een impuls uit op de bedrijvigheid. Misschien verwerken de banken de daling van hun kosten in de tarieven voor hun leningen aan huishoudens en ondernemingen. Een lagere rente stimuleert volgens het boekje consumptie en investeringen. Maar of er daadwerkelijk dit soort effecten optreden, is zeer de vraag. Het huidige klimaat maakt alle partijen immers voorzichtig. Dat onderkent ook Draghi.

Banken stallen overtollige kasmiddelen in Frankfurt, vaak voor één dag. Soms betreft het een totaalbedrag van wel zo’n 800 miljard euro. De ECB heeft donderdag besloten dat de financiële bedrijven hierover geen vergoeding meer ontvangen. De depositorente is teruggeschroefd van 0,5 naar 0 procent. Die aanpassing zou een aanmoediging kunnen zijn voor banken om meer krediet te verstrekken, onderling en aan de particuliere sector. Draghi wijst er echter op dat momenteel de vraag naar krediet gewoon beperkt is.

De zuidelijke lidstaten hoopten op meer dan alleen het inzetten van het rente-instrument. Spanje en Italië vinden dat de ECB het opkopen van hun staatsobligaties moet hervatten, om de tot grote hoogte gestegen rente over die stukken te drukken. Ook IMF-topvrouw Christine Lagarde drong daar deze week op aan. Maar het interventieprogramma ligt al maanden stil en Draghi en zijn medebestuurders lijken niet van plan daarin verandering te brengen. Zij hebben volgens de Italiaan tijdens hun overleg geen verdere steunmaatregelen overwogen.

President Klaas Knot van De Nederlandsche Bank benadrukte een dag eerder al: „Als iemand Zuid-Europa moet helpen, dan zijn dat de andere overheden.” Hij en vooral collega’s uit de noordelijke landen menen dat de betrokken noodoperaties eigenlijk niet passen bij het mandaat van de ECB. Draghi zei onlangs dat het onjuist is als monetaire middelen aangewend worden om het gebrek aan actie bij andere spelers, de overheden, te compenseren.

De centrale bank treedt soms wel op als brandweer om erger te vermijden, maar hij is daar tegelijk terughoudend mee, want uiteindelijk zal de politiek de structurele oplossingen dienen aan te dragen voor de schuldencrisis. Daarbij valt te denken aan zaken als het invoeren van een banken- en begrotingsunie, aan meer Europese integratie. Door nu passief te zijn, vergroot de ECB de druk op de regeringen om daadkracht in dat verband te tonen, en zeker geen verdeeldheid; om snel de recent door de leiders gemaakte afspraken concreet uit te werken en in te voeren.

De markten reageerden donderdagmiddag meteen scherp negatief op het uitblijven van hulp vanuit Frankfurt. De rente op Spaanse tienjaarsleningen schoot naar 6,8 procent, na een stand van 6,4 procent aan het begin van de dag. Voor vergelijkbaar Italiaans staatspapier trad een stijging op van 5,8 naar 6 procent. De positieve effecten van na de eurotop van vorige week zijn daarmee alweer nagenoeg tenietgedaan.