Die geschiedenis valt niet in vijf minuten te vertellen, reageert Gouderakker D. van Dam (1934) op vragen over de Zellingwijk. „De affaire heeft van 1954 tot nu toe gespeeld.” Het leven van Van Dam, voorzitter van de historische vereniging Golderake, was er nauw mee verweven. „We wisten dat er troep lag, maar zo milieubewust waren we niet in die tijd.”

Nederland is net na de Tweede Wereldoorlog hard bezig met de wederopbouw en er heerst grote woningnood. Ook in Gouderak, een dorpje met beperkte uitbreidingsmogelijkheden. De firma Van Nieuwpoort uit Gouda doet het dorpje aan de Hollandse IJssel een aanbod. Het bedrijf beweert dat het de zelling, het gedeelte van de rivierbodem aan de voet van de dijk dat bij eb droogvalt, met huisvuil uit Rotterdam kan ophogen. Dit gaat Gouderak weinig kosten. Het levert bouwterrein op, dus de beslissing is gauw genomen.

Vaten gif

De jaren erna komen volgeladen schepen het vuil dumpen. Het ophogen duurt zo’n vijf jaar. Algauw blijkt dat het niet zomaar om los huisvuil gaat, maar ook om vuil uit de havens van Rotterdam. En vaten van raffinaderijen van Shell. De Gouderakkers kwam dat te weten omdat ook schippers uit Ouderkerk aan den IJssel en Gouderak het vuil vervoerden.

Tijdens het storten van het afval moppert de Gouderakse bevolking wel. Als de wind in de richting van de huizen waait, vallen er gaten in de was. En het stinkt geweldig. Maar grote protestacties komen er niet, en zodra alles is afgedekt hebben de mensen nergens meer last van. Denken ze.

Eind jaren vijftig start de huizenbouw op het nieuwe terrein. Een van de eersten die er gaan wonen is de burgemeester. Zelf betrekt Van Dam er ook een woning, misschien wel direct na de burgemeester. „We wisten wel dat er rotzooi lag, maar zo milieubewust waren we niet in die tijd. Erbovenop legden we onze tuintjes aan. Ook de overheid besefte niet wat de risico’s waren.” Van Dam veert op. „Shell wel. En dat ook Van Nieuwpoort ervan heeft geweten lijkt mij waarschijnlijk.”

Getouwtrek

Ruim twintig jaar woont iedereen tevreden in mooie huizen in de Zellingwijk. Totdat in 1982 de Lekkerkerkse gifaffaire aan het licht komt. Als werkmensen in de Zellingwijk een gat graven om kabels te leggen, stuiten ze op dezelfde vaten als in Lekkerkerk. Er volgen boringen. Daaruit blijkt dat er ontzettend zwaar gif in de bodem van Gouderak zit. Overigens heeft dat het gif nooit drinkwater aangetast, wat in Lekkerkerk wel het geval was.

De jaren erna staan in het teken van getouwtrek tussen de Zellingwijkbewoners en de overheid, die de wijk wil laten ontruimen en slopen. Van Dam: „De huiseigenaren kwamen er financieel gezien uiteindelijk niet slecht van af. Het Rijk kocht hen uit voor een getaxeerde waarde die veel hoger lag dan de destijds door henzelf betaalde prijs. De huurders waren veel duurder uit. Zij moesten een ander huis zoeken met een veel hogere huur.”

Angst

Een troosteloze vlakte asfalt domineert na de sloop van de Zellingwijk het Gouderaks dorpsbeeld. Het gif blijft liggen. Van Dam: „We kregen in het begin te horen dat er binnen vijf jaar een schone, nieuwe wijk zou staan. Uiteindelijk gingen er meer dan 25 jaar overheen. De smurrie bleef ondertussen uit de vaten lekken, zo de Hollandsche IJssel in.

Al die tijd bestond de angst dat de situatie zo zou blijven. Dat dit niet is gebeurd heeft vooral te maken met de inzet van de Bewonersbelangenvereniging Bodemverontreiniging Gouderak (BBG). Onder voorzitter Gert Bouter bleef de BBG te vuur en te zwaard ijveren voor het afgraven van de Zellingwijk.” Ook Van Dam was 25 jaar lang bestuurslid van de vereniging. Wás, want vandaag heft de vereniging zichzelf officieel op. „Onze taak zit erop.”

Centjes

Eind goed, al goed? Niet helemaal, zegt Van Dam. „Voor het eerst sinds tientallen jaren kan er weer worden gezwommen in de IJssel. Maar ik ben ervan overtuigd dat er nog plekken zijn waar het vuil de IJssel in loopt. Ik denk dat zo’n 80 procent oever nu schoon is. Een kwestie van centjes, hè. Maar de Zellingwijk is echt schoongemaakt. Dat heb ik met eigen ogen gezien.”

Diepe frustratie

Gouderak heeft voor de gifaffaire een hoge prijs moeten betalen. Niet alleen moest de relatief nieuwe, buitendijkse Zellingwijk tegen de vlakte. Onder heftig protest vanuit de bevolking viel begin jaren negentig ook een groot aantal eeuwenoude woningen aan de naastgelegen Dorpsstraat onder de slopershamer. Gouderakker Van Dam: „De Dorpsstraat was onze winkelstraat. Alle winkeliers en bewoners aan één kant moesten vertrekken, vanwege de damwanden die rondom de gifwijk moesten komen. Bovendien bestond de vrees dat het gif ook onder deze huizen was gesijpeld. Jarenlang is de straat uitgestorven geweest, voordat het besluit viel om de huizen aan de IJsselkant te slopen. De woningen stonden er na al die tijd zwaar verpauperd bij. Je moet inwoner van Gouderak zijn om echt te snappen voor hoeveel frustratie dit heeft gezorgd.”

Interview wethouder T. Segers

Het bezoek van Hare Majesteit aan Gouderak betekent het inlossen van een oude belofte. De Koningin bezocht Gouderak al eerder, in mei 1985. Destijds moest de oude Zellingwijk worden afgebroken vanwege de aanwezigheid van giftig afval in de bodem. Nu staat een nieuwe Zellingwijk aan de oever van de Hollandsche IJssel. Wethouder T. Segers was als bestuurslid van de Stichting Herontwikkeling Zellingwijk nauw betrokken bij het saneringswerk.

Wat deed dit met u, als niet-Gouderakker?

„Ik heb ervaren dat de Gouderakkers heel erg betrokken zijn bij hun woonomgeving. Zelfs na ruim 25 jaar raakt elke ontwikkeling op de Zellingwijk hen. Ik heb heel veel bewondering gekregen voor hun doorzettingsvermogen.”

Waarom heeft de herbouw zo lang geduurd, vergeleken met de situatie in Lekkerkerk?

„In Lekkerkerk konden alle woningen blijven staan. Bij de Zellingwijk in Gouderak was dit onmogelijk, doordat de ondergrond volledig met verontreinigd materiaal was opgehoogd. Verder was de overheid nogal geschrokken van de saneringskosten in Lekkerkerk. Bovendien bleken Lekkerkerk en de Zellingwijk halverwege de jaren tachtig slechts het topje van de bekende ijsberg te zijn.”

Vormt de oplevering van vandaag de definitieve afronding van het saneringswerk aan de Hollandsche IJssel?

„Nee, maar wel de afronding van het belangrijkste en grootste project. Wat nog resteert is de aanleg en inrichting van een bescheiden passantenhaven. Ook wil de gemeente starten met de aanpak van het havenfront van Ouderkerk aan den IJssel.”