Analyse: Afgelasting verkiezingen Israël meesterzet van Netanyahu
JERUZALEM – De Israëlische premier Benjamin Netanyahu heeft een politieke meesterzet gedaan door zijn coalitie te verbreden en verkiezingen af te gelasten. Hij kan zich dankzij de steun van een zeer grote coalitie richten op zaken die hij urgent acht.
Op zich hoefde premier Netanyahu niet bang te zijn voor nieuwe verkiezingen. Opiniepeilers hadden voorspeld dat hij de 4 september geplande verkiezingen ruimschoots zou winnen en dat zijn Likudpartij zou groeien van 27 naar 30 zetels in de Knesset. Maar het was onzeker welke coalitie er daarna zou ontstaan. Hij zou dan waarschijnlijk niet de riante politieke steun krijgen die hij nu heeft. Netanyahu breidde zijn coalitie deze week namelijk uit naar 94 van de 120 zetels.
Drie jaar geleden eiste de toenmalige leider van Kadima, Tzipi Livni, een roterend premierschap en vijftien ministersposten als voorwaarde voor toetreding van de coalitie. Nu krijgt Netanyahu Kadima vrijwel voor niets. De huidige Kadimaleider, Mofaz, wordt minister zonder portefeuille, vicepremier en lid van het veiligheidskabinet – een groep van negen ministers die besluiten nemen over veiligheidszaken en militaire stappen. Andere Kadimaleden worden geen minister.
De politieke manoeuvre verraste vriend en vijand. Na de verkiezingen voor het partijleiderschap in Kadima op 27 maart zei Mofaz tegenover de krant Ha’aretz dat hij nooit zou toetreden tot deze regering, die volgens hem „alles belichaamt wat verkeerd is in de staat Israël.” Hij viel Netanyahu in de afgelopen tijd steeds aan en noemde de premier „een leugenaar.”
Vanwaar deze omwenteling? Volgens de peilingen zou Mofaz’ Kadimapartij bij de verkiezingen in september verschrompelen van 28 tot 9 zetels. Dat wil dus zeggen dat twee van de drie Knessetleden van Kadima een andere baan zouden moeten zoeken. Dankzij de overeenkomst tussen Netanyahu en Mofaz kunnen ze echter nog anderhalf jaar volksvertegenwoordiger blijven.
De verliezers zijn Shelly Yacimovich van de Arbeiderspartij en Yair Lapid van de nieuwe partij Yesh Atied (Er is een toekomst). Beide staan er volgens de peilingen goed voor.
Verder is de deal tussen Netanyahu en Mofaz slecht nieuws voor de Knessetleden in regeringspartijen die meenden dat ze Netanyahu in de houdgreep hadden om hun zin te krijgen. De premier heeft nu meer mogelijkheden om voor het belang van het land te kiezen, in plaats van de belangen van de rechtsradicalen in de nationalistische Yisrael Beitenu of in zijn Likudpartij te behartigen.
De regering-Netanyahu heeft vrijheid van handelen inzake enkele urgente kwesties. In de eerste plaats heeft Netanyahu meer speelruimte in het vredesproces. De Palestijnen willen niet onderhandelen omdat Israël weigert de bouw in de nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever te bevriezen. Netanyahu hoeft zich nu niet meer te laten beknotten door de rechts-radicalen in de Likud of Yisrael Beitenu als hij een concessie wil doen.
Het vredesproces is de meest dringende zaak waarmee het kabinet te maken krijgt. Netanyahu doet er dan ook goed aan daar topprioriteit aan te geven, om te voorkomen dat Israël zijn karakter verliest als Joodse en democratische staat vanwege de langzame feitelijke annexatie van de Westelijke Jordaanoever, waar 2 miljoen Palestijnen wonen.
De tweede kwestie is de vrijstelling van dienstplicht voor ultraorthodoxen. In het verleden zijn er verschillende tevergeefse pogingen ondernomen om daar een einde aan te maken.
De bekendste is de zogeheten Talwet, die bedoeld was de deelname van de ultraorthodoxen te laten toenemen. Het hooggerechtshof bepaalde dat deze wet vervangen moest worden door een wet die streeft naar gelijkheid voor iedereen. De twee orthodoxe partijen in de coalitie –Shas en Yahadut Hathora– zullen waarschijnlijk in de coalitie blijven om te proberen de nieuwe wetgeving zo veel mogelijk ten gunste van hun achterban te beïnvloeden.
Ten derde heeft Netanyahu de kans het politieke systeem te veranderen. Israël kent –net als Nederland– een meerpartijenstelsel en regeringen die steunen op coalities. Veel Israëli’s zijn echter ontevreden over dit systeem, dat kleine partijen grote invloed geeft.
Maar er bestaat geen overeenstemming over de vraag welk systeem ervoor in de plaats moet komen. Daarom zal het waarschijnlijk blijven bij enkele kleine wijzigingen, zoals mogelijk de verhoging van de kiesdrempel naar 5 procent in plaats van de huidige 2 procent.
Ten vierde heeft Netanyahu meer mogelijkheden om eventueel tegen Iran op te treden. Ook in het verleden werden in Israël vaak eenheidsregeringen gevormd in tijden van oorlog.
Als Netanyahu besluit tot een aanval over te gaan, kan hij in elk geval zeggen dat hij brede steun in de coalitie had – wát ook de gevolgen zullen zijn van een dergelijk militair avontuur.
