De organist oefent voor de zondagse eredienst, schoolkinderen volgen een rondleiding en de koster zet de stoelen recht. Ondertussen bekijkt kunstminnend publiek in de Grote of Sint-Janskerk in Schiedam de tentoonstelling ”Marius Bauer in Turkije”. Die is in meer dan één opzicht een primeur. Voor het eerst stelt de kerk haar deuren open voor een tentoonstelling. Ook voor het Stedelijk Museum Schiedam is het de eerste keer dat het een tentoonstelling op locatie organiseert.

Bauer (1867-1932) is een rasechte oriëntalist. Na zijn opleiding aan de Haagse Academie reist hij vanaf 1888 veel en ver, onder meer naar India, Indonesië, Egypte, Turkije, Rusland en Palestina. De kleurrijke bevolking en de landschappen van deze in zijn tijd nog onbekende oorden inspireren Bauer tot het maken van honderden schilderijen, aquarellen en etsen.

In 1888 vertrekt de kunstenaar per veerboot naar Turkije, in opdracht van Nederlandse kunsthandelaren. Hij krijgt subsidies, onder anderen van koning Willem III, zodat hij niet op een paar kilometer hoeft te kijken. In de Schiedamse kerk is de tentoonstelling ingedeeld als een wandeling door de Turkse stad Istanbul; schilderijen en etsen van nauwe straatjes, markten, bazaars en intieme doorkijkjes, met overal mensen die bezig zijn met alledaagse dingen. Muzikanten, handelaars en inwoners die onderweg zijn naar de moskee voor het gebed. Een bezoeker kan net als Bauer de sfeer proeven, het rumoer op de straat horen en genieten van het uitzicht vanuit de heuvels op Istanbul.

Henny van Leeuwen, marketingmedewerker van het museum, heeft een jaar in Istanbul gewoond. „De stad is eigenlijk weinig veranderd. Zoals Bauer het heeft geschetst, zo is het nog. Het uitzicht vanuit de heuvels is nog exact hetzelfde en de bazaar is ook net zo druk en rommelig als destijds.”

Niet voor niets is deze tentoonstelling in Schiedam te zien, geen andere Nederlandse stad heeft een hoger percentage inwoners met Turkse wortels. Van Leeuwen hoopt daarom dat ook deze bevolkingsgroep de tentoonstelling snel zal ontdekken. Naar verluidt zullen diverse Turkse organisaties de expositie groepsgewijs bezoeken. Voor autochtone inwoners blijkt niet alleen de tentoonstelling maar ook het kerkgebouw een verrassing. Van Leeuwen: „Veel bezoekers komen op zaterdag even binnenlopen als ze in de winkelstraat hun boodschappen doen. Voor Schiedammers is de driebeukige hallenkerk uit 1355 een herontdekking. Hier ligt ook de eerste Nederlandse ambassadeur in Turkije, de Schiedammer Cornelis Haga (1578-1654), begraven.”

Bauer maakt opvallend veel etsen. Om die reden wordt hij nogal eens vergeleken met Rembrandt. Ook de manier waarop hij met licht en schaduw werkt, doet denken aan die van de grote meester.

Een ets is voor Bauer de ideale manier om geld te verdienen. In Turkije maakt hij schetsen op papier die hij in Nederland omzet tot een ets. In Schiedam is te zien dat die vaak nauwelijks afwijken van de schets die hij op locatie maakt. Van elke ets maakt Bauer gemiddeld honderd afdrukken. Hij weet zo een flinke omzet te halen – wat de opdrachtgevers uit de kunsthandel ook van hem verwachten.

Bauer is gefascineerd door de oostere sfeer uit de vertellingen van Duizend-en-een-nacht en dat is in zijn werk terug te zien. Het beeld wordt net zo belangrijk als de tekst. In zijn brieven aan het thuisfront gebruikt hij eveneens vaak kleine schetsen. Geregeld staat het briefpapier vol met tekeningen en landkaartjes. Zo brengt hij zijn familie in Nederland ook door middel van beeld op de hoogte van alles wat hij meemaakt.

Bauer is zeer geïnteresseerd in architectuur. Van Leeuwen: „Zoals hij de minaretten, de koepels en de zinken daken tekent en schildert, zo herken ik die precies uit mijn tijd in Istanbul.” In mysterieuze donkere tinten in schilderijen, en soms verrassend eenvoudige tekeningen schetst hij de sfeer van de bouwwerken van de stad. Ook het interieur van (voormalige) moskeeën weet hij te vangen in een schilderij of tekening, zoals de wereldberoemde Hagia Sophia.

Zo brengt Bauer ruim een eeuw later Turkse moskeeën in een Nederlandse kerk.

Oriëntalisme

Oriëntalisme is een kunststroming die in de negentiende eeuw naast de romantiek ontstaat. Kunstenaars reizen naar het Midden-Oosten –de Oriënt– om vervolgens met een romantisch en sprookjesachtig beeld van de Arabische cultuur aan de slag te gaan. Het oriëntalisme ontstaat in de tijd van de mondiale kolonisatie van grote westerse landen. Naast het oriëntalisme bestaat onder andere het japonisme. De laatste stroming had Vincent van Goghs interesse.