De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) vraagt in een onlangs verstuurde brief aan minister Spies (Binnenlandse Zaken) om opheldering. De VNG vindt dat de minister „zonder deugdelijke onderbouwing de omvang van de gemeente­raden met een kwart vermindert, terwijl de uitdagingen voor gemeenten in de toekomst alleen maar groter worden.”

„Gemeenten krijgen er in de toekomst allerlei taken bij”, licht VNG-woord­voerster Asha Khoenkhoen desgevraagd toe. „De jeugdzorg wordt naar gemeenten overgeheveld en gemeenten krijgen meer taken in de Wet maatschappelijke ondersteuning. Ze gaan ook de Algemene wet bijzondere ziektekosten uitvoeren, evenals de Wet werk en bijstand.”

Het stuit de VNG ook tegen de borst dat in de plannen van het kabinet vooral gekeken wordt naar gemeenten, provincies en waterschappen, en dat leden van de Eerste en de Tweede Kamer nog steeds buiten schot blijven. „Het is een erg eenzijdig verhaal”, zegt Khoenkhoen.

De afstand tussen de burger en het gemeentebestuur wordt met de wens om het aantal raadsleden en wethouders te verminderen alleen maar groter, aldus Khoenkhoen. „De basis van de lokale democratie ligt nog steeds bij de gemeenteraad. Dat is het orgaan dat de bevolking vertegenwoordigt. Raadsleden zullen, als de plannen doorgaan, te maken krijgen met toenemende werkdruk en minder tijd en gelegenheid hebben om zich rechtstreeks tot de kiezer te wenden. Het raadslidmaatschap is een parttimefunctie. De meeste raads­leden hebben er een drukke baan naast. Die twee activiteiten gaan straks steeds moeilijker samen.”

Een ingrijpende consequentie van het kabinetsvoornemen is dat partijen die nu in de gemeenteraden zijn vertegenwoordigd in de nieuwe omvang niet genoeg stemmen halen voor een zetel. „De kans is groot dat bijvoorbeeld eenmansfracties, die hoe dan ook een bijdrage leveren aan de lokale politiek en dus aan de lokale democratie, zullen verdwijnen uit de raad.”

Is de VNG dan tegen elke vorm van inkrimping van het aantal raadsleden? Nee. Als het aan de belangenbehartiger van gemeenten ligt, wordt het aantal raadsleden teruggedrongen tot maximaal het aantal dat er voor 2002, dus voor de invoering van het duale stelsel, was. Sinds 2002 nam het aantal raadsleden toe, omdat wethouders sinds die tijd los kwamen te staan van de raad. Hun plek in de gemeenteraad werd ingenomen door nieuwe raadsleden. „Randvoorwaarde voor ons is wel”, aldus Khoenkhoen, „dat het totaal beschikbare budget gelijk moet blijven, zodat de raadsleden kunnen professionaliseren.”

„Het wordt knokken voor die ene zetel”

Bij de gemeenteraads­verkiezingen van 2010 waren de 3767 stemmen op de Christen­Unie in Utrecht goed voor 1 van de 45 zetels. Als de plannen van het kabinet doorgaan om het aantal gemeenteraads­leden met een kwart te verminderen, zal het echter nog hard knokken worden om die zetel te behouden, zegt fractievoorzitter M. Bikker van de ChristenUnie in Utrecht.

„Het kabinet moet nog eens zorgvuldig kijken naar de gevolgen van deze maatregelen. In Utrecht is de kans groot dat bepaalde minderheden niet meer vertegenwoordigd worden. Terwijl het mooie van de lokale democratie juist is dat ook minderheden in de samenleving een stem hebben.”

De ChristenUnie is als kleinste partij in Utrecht de eerste die weg zou vallen. „Natuurlijk zouden we dat heel jammer vinden. Het gaat niet om ons als club, maar om de mensen die op ons stemmen omdat ze zich herkennen in onze christelijk-sociale politiek. Hun geluid gaat dan verloren.”

Bikker vreest dat de vermindering van het aantal raadsleden zal zorgen voor een grotere kloof tussen burgers en gemeentepolitiek. „Er zullen meer mensen zijn die zich niet meer herkennen in de raad. En in fracties die door de maatregelen kleiner worden, gaat de werkdruk omhoog. Daardoor hebben raadsleden minder tijd om de wijk in te gaan en burgers te spreken.”

Het is in een stad als Utrecht nu al moeilijk om goede mensen te vinden die zich meer dan vier jaar in willen zetten voor de gemeente, zegt Bikker. Ze verwacht dat dit alleen nog maar lastiger wordt als de werkdruk toeneemt. Als raadslid in een eenmansfractie weet ze hoe druk het kan zijn om veel portefeuilles te hebben. „Het kost me minimaal 24 uur per week. Ik ben moeder van een jong gezin. Dan heb je echt geen tijd om naast het raadslidmaatschap nog een baan te hebben.”

Catering

„Als de broekriem aangehaald moet worden, ga je sowieso al kijken of je als raad dingen kunt schrappen”, stelt Bikker. „Bij commissie­vergaderingen waren er bijvoorbeeld altijd mensen die voor catering zorgden. Nu staan er alleen nog kannen met koffie.” Ook als het gaat om het aantal bestuurders heeft Utrecht zelf maatregelen genomen. „De coalitie is na de vorige verkiezingen al van zeven naar zes wethouders gegaan. We moeten zo veel bezuinigingen doorvoeren op allerlei terreinen. Om dat op een goede manier voor elkaar te krijgen, heb je wel voldoende mensen nodig.”

„Gemeente moet meer vertrouwen krijgen”

Het aantal wethouders kan best wat minder, stelt G. Boeve, CDA-wethouder van de gemeente Amersfoort. „Hoewel onze stad recht heeft op zeven wethouders, rooien we het met vijf man. Over de wens van het kabinet om ook te snijden in het aantal raadsleden, ben ik kritischer. Ik ben groot voorstander van een kleinere overheid, en daar hoort ook een kleinere politiek bij. Niet alleen in gemeente­raden, maar ook in de Eerste en de Tweede Kamer. Het parlement kan prima met honderd leden toe.”

Boeve stoort zich eraan dat allerlei fraaie Kamervoorstellen voor decentralisatie en meer zeggenschap voor het lokale bestuur door hetzelfde parlement weer worden gefrustreerd. „Decentralisatie­plannen worden vanuit de Tweede Kamer met zo veel amendementen en moties dichtgetimmerd en genuanceerd dat Den Haag nog steeds kan blijven zeggen wat gemeenten wel en niet mogen. De Kamer blijft lokale besturen de maat nemen. Kleinere colleges en kleinere gemeenteraden juich ik toe, maar dan moet Den Haag de boel daadwerkelijk meer aan de gemeenten overlaten en ze meer vertrouwen geven.”

Door de plannen voor de inkrimping van het aantal raads­leden dreigen eenmansfracties de kiesdrempel niet meer te halen. Dat is volgens Boeve geen enkel probleem. „Het politieke landschap is erg versnipperd. Politieke verschillen in de gemeenteraden zijn vaak marginale verschillen, en geen principiële. Als eenmansfracties, ook die van het CDA, dreigen te verdwijnen, moeten ze gewoon beter hun best doen of zoeken naar samenwerking met andere partijen”, meent Boeve. „Ik vind dat we in dit land het principe van ”het eigen hachje willen redden” moeten loslaten.”

Werkdruk

Minder wethouders en raadsleden betekent meer werkdruk, zeggen critici van de kabinetsplannen. Boeve wuift dat bezwaar weg. „Ik ben zelf raadslid geweest. De idee onder veel lokale bestuurders is nog steeds dat ze over alle problemen gaan. Ze moeten selectiever worden in de zaken waaraan ze tijd besteden.”

Als wethouder heeft Boeve naar eigen zeggen „de mooiste goedbetaalde hondenbaan die er is. Daarom hoeft mijn werkweek wat mij betreft ook niet beperkt te blijven tot veertig uur. Belangrijk is wel dat ik passie heb voor mijn stad. Vanuit de gedachte van een kleinere overheid moet ik ook mezelf dwingen tot het maken van scherpe keuzes.”

„SGP Reimerswaal heeft riante positie”

De zevenkoppige SGP-fractie is in het Zeeuwse Reimerswaal de grootste partij én ze levert een wethouder voor het college van B en W. Fractie­voorzitter V. Janszen „zit niet te wachten” op vermindering van het aantal raadsleden. „Al mogen we zeker niet klagen”, haast Janszen zich te zeggen. „We hebben als SGP in Reimerswaal met zeven van de negentien zetels een riante positie. Er zijn gemeenten waar de SGP niet meer dan één zetel heeft. In die plaatsen dreigt de partij bij beperking van het aantal raadsleden te verdwijnen, tenzij ze mogelijk samenwerking zoekt met de ChristenUnie.”

Ook een teruggang van twee naar één zetel kan volgens Janszen „heel beroerd” uitpakken voor een kleine SGP-fractie. „In Reimerswaal zal de SGP bij een beperking van het aantal raadsleden waarschijnlijk de restzetel verliezen, maar dan nog houden we er zes over.”

De werkdruk voor de SGP-raadsleden blijft in Reimerswaal volgens Janszen (70) „gelukkig” binnen de perken. „Ik ben fractievoorzitter, en dan heb je het wat drukker. Omdat ik niet meer hoef te werken, heb ik ook de tijd voor het raadswerk. Er zijn fractiegenoten die er een baan naast hebben. Maar dat loopt allemaal prima. We vormen een hecht team en we hebben het werk op een goede manier verdeeld.”

De Reimerswaalse SGP-fractie hoeft niet bang te zijn dat ze voor de toekomst geen nieuwe raadsleden kan vinden, zegt Janszen: „We hebben een grote jongerenvereniging. Er zijn voldoende enthousiaste kandidaten die graag de raad in zouden willen. Die het als hun missie zien om op lokaal niveau christelijke politiek te bedrijven.”

Invloed

Wordt de invloed van een grote fractie als de SGP in Reimerswaal ook groter als kleine partijen van het toneel verdwijnen? Janszen zegt daar niet volmondig ja op. „Je hebt ook te maken met een coalitie. Het is altijd weer de vraag hoe die eruit gaat zien. Bij de laatste coalitieonderhandelingen was het voorkomen van een verdere aantasting van de zondagsrust voor ons erg belangrijk. Wat er al is, kun je niet meer terugdraaien. Maar we wilden als SGP wel een streep trekken. We kregen steun van de huidige coalitiegenoten, CDA en PvdA. Maar stel dat we als SGP gedwongen zouden worden samen te werken met de VVD, dan zouden de kaarten anders liggen. Principieel is er bij de VVD minder te halen dan bij de PvdA.”

„Democratie is in het geding”

In de gemeenteraad van Scherpen­zeel vormt T. G. van de Weert de eenmansfractie voor Democraten Scherpenzeel, een lokale partij die zich baseert op het sociaalliberale gedachtegoed van de D66. Vermindering van het aantal raadsleden zou het einde kunnen betekenen voor twee van de zes partijen in zijn gemeente, heeft hij berekend.

„De kiesdrempel ligt nu op ruim 300 stemmen, maar zou als de plannen van het kabinet doorgaan op bijna 500 uitkomen”, zegt Van de Weert. „Dan komt niet alleen de zetel van mijn partij, maar ook die van de ChristenUnie in gevaar. Daardoor is er mogelijk dus een grote groep mensen in de toekomst niet meer vertegenwoordigd in de gemeenteraad. Terwijl democratische besluitvorming juist zo belangrijk is.”

Voor een partij is het funest als ze geen raadslid meer heeft, weet Van de Weert. „Als je geen zetel meer bezet, heb je ook geen gezicht meer. Dan wordt het heel moeilijk om bij volgende verkiezingen weer terug te keren.”

Het raadslid wijst erop dat het verminderen van het aantal raadsleden ook niet veel geld in het laatje zal brengen. „Zeker in een kleine gemeente zoals Scherpenzeel levert zo’n bezuiniging niet zo veel op.”

Van de Weert is zelfs bereid zijn raadslidmaatschap onbetaald te vervullen, mocht dat nodig zijn. „Ik kan natuurlijk niet voor andere raadsleden spreken, maar persoonlijk denk ik dat het beter is om onbetaald in de raad te blijven, dan dat je laat gebeuren dat duizend mensen in je gemeente niet meer vertegenwoordigd zijn in de politiek.”

Volgens Van de Weert verdienen wethouders circa zeven keer zo veel als raadsleden. „Daar is dus veel meer geld te halen.” Toch vindt hij het onverstandig dat het kabinet ook het aantal wethouders wil verminderen. „Ik ben zelf een tijdje wethouder geweest hier. Dat was destijds een parttimefunctie, maar kostte wel meer dan vijftig uur per week. Minder wethouders betekent een nog hogere werkdruk. Dat gaat ten koste van de kwaliteit van het lokaal bestuur, en dat kan toch niet de bedoeling zijn.”

Alternatieve mogelijkheden om te bezuinigen in de gemeente­politiek ziet Van de Weert niet. „Met digitalisering kun je wel wat besparen. Als je iedereen een iPad geeft, is dat wel even een investering, maar die heb je snel terugverdiend. Verder is er niet zo veel ruimte meer. Ik heb het gevoel dat we al aan de grens van onze mogelijkheden zitten. Je kunt het aantal mensen wel ver­minderen, maar de hoeveelheid problemen in de samenleving die we op moeten lossen, wordt er niet kleiner op.”