De Duitse christen-democraten zijn sinds het gedwongen vertrek van Helmut Kohl als partijleider nog altijd het spoor bijster. Het vacuüm dat deze politieke reus achterliet is nog niet opgevuld. Kohls rechterhand Wolfgang Schäuble leek de ideale kandidaat, maar sneuvelde in de nasleep van de zwartgeldaffaire.

In de ontstane chaos kwamen twee mogelijke kandidaten bovendrijven: CDU-voorzitter Angela Merkel en de Beierse leider Edmund Stoiber (CSU). Merkel heeft als pre dat ze een vrouw is en uit de voormalige DDR afkomstig is. Stoiber heeft zijn sporen als premier van Beieren verdiend. De Zuid-Duitse deelstaat is meer dan welvarend.

Mevrouw Merkel liet vorig jaar al weten dat zij in was als lijsttrekker van de christen-democraten. Stoiber hield zich meer op de vlakte, maar niemand twijfelde aan zijn ambities. Om de vrede binnen de gelederen te bewaren besloten Merkel en Stoiber dat ze in januari in een gesprek onder vier ogen de knoop zouden doorhakken.

Nu de maand januari is aangebroken lijken de partijleden niet langer te kunnen wachten. De Beierse CSU voerde de druk op CDU-voorzitter Angela Merkel afgelopen dinsdag duidelijk op door Edmund Stoiber voor te dragen. CSU-fractievoorzitter Michael Glos omschreef de succesvolle premier van Beieren als de beste persoon voor een verkiezingsstrijd waarin moeilijke thema’s als economie en werkloosheid waarschijnlijk zullen domineren.

Woensdag sprak de CDU-afdeling van Noord-Rijnland-Westfalen zich uit voor de 48-jarige Angela Merkel. Voorzitter Rüttgers zei dat er sprake was van een unaniem besluit, waarmee het bestuur tot uitdrukking wilde brengen dat partijleidster Merkel „betere kansen geniet dan de minister-president van Beieren.” Op dezelfde dag kozen Saarland en Hessen overigens partij voor Stoiber (60).

Bij de confrontatie tussen Merkel en Stoiber gaat het overigens om meer dan alleen de kanselierskandidatuur. Tegelijkertijd is er sprake van een richtingenstrijd binnen de christen-democraten. De conservatieve deelstaten steunen de rooms-katholieke Stoiber en de deelstaten die een meer liberale koers willen varen opteren voor de protestantse Merkel. Die strijd is nog niet beslecht, maar veel zal afhangen van wie kandidaat wordt.

Nog meer vuurwerk wordt verwacht als de CDU vandaag en morgen in Magdeburg bijeenkomt. Ingewijden vermoeden dat de beslissing valt als bijvoorbeeld duidelijk wordt dat Angela Merkel niet voldoende aanhang in eigen gelederen bezit. Want dat is het grote verschil tussen Merkel en Stoiber. Terwijl Stoiber op handen wordt gedragen door zijn CSU, heeft Merkel slechts een wankele basis binnen de CDU.

Merkel liet donderdag in een interview met de krant Bild echter weten dat in Magdeburg geen beslissing wordt genomen. Zij herhaalde dat zij samen met Stoiber zal uitmaken wie Schröder op 22 september uitdaagt. „Dat zal een open, vriendelijk onderhoud worden”, verzekerde ze. Eerder verklaarde ze dat voor 21 januari bekend moet zijn wie de kanselierskandidaat namens de christen-democraten is.

Opiniepeilingen geven aan dat Stoiber het beter bij de kiezers doet dan Merkel. Aanhangers van Angela Merkel menen dat zij meer stemmen bij vrouwen en mede-Oost-Duitsers kan halen en bij middengroepen die weinig moeten hebben van de conservatieve Beier.

Bondskanselier Gerhard Schröder is bij het gekrakeel binnen de grootste oppositiepartij de lachende derde, al is het meer als boer met kiespijn. Want ook zonder de onenigheid bij de christen-democraten is het allesbehalve zeker dat hij in september als bondskanselier zal worden herkozen. Tot een halfjaar geleden was er geen vuiltje aan de lucht. De aanslagen op het World Trade Center deden zijn reputatie zelfs goed. Hij maakte indruk als internationaal staatsman.

Het zijn de economische cijfers die roet in het eten gooien. De bondskanselier wil alle onrust onderdrukken. „Ik zie geen reden voor paniek”, zegt hij keer op keer. Maar nu vorige week de werkloosheid boven de 4 miljoen uitkwam, wordt hij minder zeker van zijn zaak. En het einde van de onheilstijdingen is nog niet in zicht. Het Institut für Volkswirtschaft voorspelt dat de werkloosheid de komende maanden zal oplopen tot 4,3 miljoen.

De christen-democraten zullen de economische misère vanzelfsprekend uitbuiten. Dat doen ze nu al. Op het partijkantoor van het CDU-partijgebouw in Berlijn hangt sinds vrijdag een spandoek met daarop de tekst: ”Hoeveel werklozen nog, meneer Schröder?”

Economen verwijten Schröder dat hij niets onderneemt om de economie uit het slop te trekken en alleen maar hoopt op betere tijden. ”Uitzitten” noemen de Duitsers een dergelijke passieve houding. Als Schröder actie onderneemt, zal dat ten koste gaan van de welvaartsstaat. Dat betekent een halfjaar voor de verkiezingen je eigen graf graven. Dus blijft er voor Schröder weinig anders over dan uitzitten.

Om het voor Schröder nog lastiger te maken is er nog de populistische Hamburgse ”Richter Gnadenlos”, Ronald Schill, die afgelopen najaar vanuit het niets tevoorschijn kwam en gevestigde partijen de nodige stemmen kostte. „Het is een roofridder op de kiezersmarkt die in de bosjes zijn kans afwacht”, zei onlangs de Düsseldorfse politicoloog Ulrich von Alemann tegenover het weekblad Der Spiegel.

Het is nog niet zeker of Schill aan de verkiezingen van september deelneemt, maar de SPD en trouwens ook de christen-democraten houden hun hart vast. Volgens commentatoren is de man uit Hamburg kenmerkend voor het veranderde politieke landschap. De oude orde, waarbij CDU/CSU, SPD en FDP de dienst uitmaakten, brokkelt af. Links en rechts verschijnen partijen die de gevestigde namen de nodige zorgen geven.

Voor een deel hangt dat samen met het toenemende aantal zwevende kiezers. Iemand is niet meer zijn leven lang SPD’er of christen-democraat. Het electoraat is niet meer zo voorspelbaar als vroeger. De gemiddelde Duitser wisselt in de loop van zijn leven regelmatig van automerk, een aantal keren van woonplaats, van partner en van politieke partij.