Misdrijven zijn niet meer wat ze lijken in Spanje en de daders niet het soort mensen dat daar doorgaans van wordt verdacht. Steeds vaker blijkt namelijk dat de overtreders gewone Spanjaarden zijn die de diefstal van waardevolle spullen aangeven en vervolgens valse claims bij de verzekering indienen. De oplichterij is elke keer iets anders, maar het doel hetzelfde: hun armoede wat verlichten.

„Wat opvalt in deze crisis is oplichting door amateurs. Mensen die geen criminelen zijn, maar bij wie het lichtje uitgaat en fraude gaan plegen, een soort fraude dat in economische termen klein is, maar bovenal dom”, zegt Javier Fernandez, die de Spaanse federatie van verzekeringsmaatschappijen vertegenwoordigt.

Het zijn tekenen van de toenemende wanhoop in Spanje, een land waar de werkloosheid is opgelopen tot 23 procent, en waar bezuinigingsmaatregelen de bevolking hard treffen en de economische malaise volgens de autoriteiten nog jaren kan aanhouden.

Doelwit zijn niet alleen de verzekeringsmaatschappijen. In Madrileense bussen duiken steeds vaker slecht vervalste buskaarten op en ooit gerespecteerde burgers maken zich schuldig aan internetzwendel waarin geld wordt gevraagd voor niet-bestaande diensten of producten. In één geval zette een man zijn eigen ontvoering in scène in een poging losgeld te eisen van zijn broer, aldus de politie.

Ook andere oplichtingspraktijken komen steeds vaker voor, zoals het doorzoeken van iemands brievenbus, een bankafschrift stelen en er vervolgens een valse identiteitskaart mee aanvragen om geld op te nemen bij de bank, aldus advocaat José Ramon Ventura, die zowel daders als slachtoffers van fraude juridisch heeft bijgestaan.

De nationale politie bevestigt dat het aantal gevallen van kleine fraude is toegenomen sinds de crisis, maar specifieke cijfers zijn er nog niet.

„Wie in opkomst zijn? Fraudeurs uit noodzaak”, aldus José Antonio Perez, een privédetective die fraude opspoort voor Spaanse verzekeraars en wiens werk met 45 procent is toegenomen sinds de crisis een paar jaar geleden met het knappen van de vastgoedbubbel aanving.

Perez heeft een waslijst aan fraudezaken. Mensen bij wie echt is ingebroken, maar die vervolgens werkelijk alles wat ze hebben opgeven als zijnde gestolen, van kleren tot gebruikte scheermesjes. Sommige mensen verzinnen zaken. Eén man gaf, zonder een teken van braak, de stoelen van zijn auto als gestolen op, die hij vervolgens op eBay te koop aanbood, mét zijn telefoonnummer erbij.

Of een jongeman die zei dat zijn iPhone van 500 euro was gerold. Perez sprak met hem af en belde hem onopvallend. De jongen greep instinctief naar zijn ‘gestolen’ telefoon. De detective zegt dat hij de verzekeringsmaatschappij zou vertellen wat er was gebeurd en dat die zou beslissen of de verzekering van de man geannuleerd zou worden. „Natuurlijk vind je het vervelend voor hem”, zegt Perez. „Hij zei dat ik hem moest begrijpen, dat hij het moeilijk had, werkloos was. Hij smeekte me om hem te begrijpen.”

Het hoofd van de antifraude-eenheid bij de nationale politie in Usera, een arbeiderswijk in Madrid, zegt dat de gebruikelijke oplichterij bestaat uit aangifte doen van diefstal van een portemonnee met 300 of 400 euro, het maximumbedrag dat normaal gesproken wordt vergoed door verzekeraars. Als mensen bij de politie komen om aangifte te doen, dan levert dat meestal opgetrokken wenkbrauwen op, want „in deze tijd lopen er in Usera niet veel mensen rond met 400 euro op zak”, zegt hij. Vaak geven ze uiteindelijk toe dat het een valse aangifte is, aldus een agent die anoniem wil blijven.

De huidige golf van fraude is volgens socioloog Alberto Moncada een overlevingstechniek die deels te maken heeft met de rooms-katholieke Spaanse wortels en wat hij de overtuiging noemt dat God ons altijd wel genadig zal zijn. „Voor 
protestanten draait het leven enkel om leven én werken uit genade, en dus ook ten dienste staan van anderen. Wij daarentegen hebben het gevoel dat God ons alles zal vergeven, wat we ook doen.”