De samenleving heeft een concurrent aan de digitale wereld gekregen. De papieren encyclopedie wordt zeldzaam; op internet is toch alles op te zoeken? Langzaam maar zeker is er een e-cultuur ontstaan: een digitale versie van onze maatschappij. Ook de kunstsector verandert sterk door deze ontwikkeling. De mogelijkheden van kunstenaars zijn enorm toegenomen. En vanuit je luie stoel een museum bezoeken is allang geen droombeeld meer. Start de computer en internet biedt een keur aan virtuele musea.

Kunstenaars kunnen hun werk op een heel nieuwe wijze maken en bewerken. Ontwerp- en fotoshopprogramma’s maken het mogelijk te experimenteren met ideeën. Met behulp van deze programma’s kun je zo veel knippen en plakken als je wilt zonder iets te vernielen. Dit leidt soms tot gewaagde constructies en onverwachte vormen. Ook bij het bewerken van foto’s kan veel uitgeprobeerd worden. Daardoor ontstaan er beelden die de werkelijkheid op een kunstzinnige manier weergeven.

Hand in hand

Hoe kijkt de traditionele kunstenaar tegen deze nieuwe mogelijkheden aan? Piet den Hertog (1955) uit Grafhorst laat zien dat ambachtelijke technieken en digitale mogelijkheden hand in hand kunnen gaan. Hij schildert traditioneel, met olieverf en acrylverf. Tegelijk werkt hij, vooral in de voorbereidende fase van het kunstwerk, met transparante sheets en fotoshopprogramma’s. „Ik maak foto’s van de opzet van mijn schilderij en bewerk deze door nieuwe, spontane ideeën uit te werken in het programma. Pas als ik tevreden ben schilder ik het ook zo op het doek.”

Ook kunstenares Frida Jansma-Boone (1965) uit Amerongen maakt dankbaar gebruik van de mogelijkheden die de e-cultuur biedt. Zij roemt vooral het gemak van de computer. „Je kunt je 3D-ontwerpen van alle kanten zien. Op deze manier krijg je nieuwe ideeën en kun je elementen toevoegen aan het ontwerp. Ik denk dat je door de computer creatiever wordt”, zegt Jansma.

Virtuele galerieën

Ook het presenteren van kunst kan dankzij de digitale netwerken op veel meer manieren. Op internet staan virtuele galerieën waar (jonge) kunstenaars hun werk kunnen laten zien en verkopen. Digitale exposities bieden interactieve mogelijkheden. Mensen kunnen bijvoorbeeld via een computer aangeven wat hun gemoedstoestand is. Het aangeklikte kunstwerk verkleurt daarop in een bijpassende kleur. Zo komt kunst dichter bij de toeschouwer.

Ook Jansma en Den Hertog gebruiken internet voor de presentatie van hun werk. „Je hoeft niet meer te sjouwen met een zwaar en lomp portfolio”, verzucht Jansma. „Er zijn prachtige presentaties te maken voor op je site, waarbij de bezoeker kan inzoomen op belangrijke details.” Den Hertog merkt in de praktijk dat het contact met andere kunstenaars en galerieën via internet gemakkelijker verloopt. „Er zit meer beweging in de kunstmarkt.”

E-kunst

De ontwikkeling van de e-cultuur is echter niet alleen maar positief voor de ambachtelijke kunstenaar. De toekomst van de traditionele kunst lijkt onzeker doordat nieuwe, technologische kunstvormen een steeds grotere plaats innemen op de kunstmarkt. „De overkoepelende term van deze nieuwe kunst is ”e-kunst””, vertelt Floor van Spaendonck van Virtueel Platform, een kennisinstituut voor e-cultuur. „E-kunst is veel meer dan virtueel ontworpen en gepresenteerd werk. E-kunstenaars vinden de techniek achter hun werk fascinerend.”

E-kunstenaars proberen de vele mogelijkheden van digitale technieken uit, zegt Van Spaendonck. „Soms ontdekken e-kunstenaars daarom per ongeluk nuttige toepassingen van een medium. Zo is bijvoorbeeld de eyewriter ontstaan, een apparaat waarmee ‘geschreven’ wordt met behulp van oogbewegingen.” Voor gehandicapten kan dit een handig hulpmiddel zijn.

Van Spaendonck noemt als belangrijkste disciplines van de e-kunst fotografie, videokunst en mediakunst. Vooral de laatste tak is erg in opkomst. Het gaat om kunst die ontwikkeld wordt met allerlei technologisch apparatuur zoals gps-systemen, digitale programma’s en camera’s. E-kunst bestaat slechts uit een digitale code. De computer zet de code, bestaande uit nullen en enen, om in zichtbare kunst.

Bij e-kunst is interactie erg belangrijk. En juist dit punt brengt moeilijkheden met zich mee voor de kunstsector. Het kunststuk is dynamisch, eindeloos herhaalbaar. Mensen werken verder aan elkaars ideeën. Dat roept de vraag op wat het criterium van kunst nog is. Want fotoshoppen kan iedereen. Maar zijn alle mensen daarmee ook kunstenaar? Internet maakt kunst laagdrempeliger. De gewone man lijkt vandaag de dag ‘kunst’ te kunnen maken.

Kitsch

Te veel creaties worden hierdoor ten onrechte als kunst gepresenteerd. Bovendien worden foto’s van echte schilderijen gemaakt, op canvasdoek afgedrukt en in massale hoeveelheden verkocht. Dit alles werkt in het nadeel van de ambachtelijke kunst. „Mensen zijn tevreden met de ‘kunst’ voor in de woonkamer die bij de Action te koop is”, geeft Jansma aan. Den Hertog: „Mensen kopen kitsch die als kunst wordt voorgesteld, ze tuinen er met open ogen in. Er is veel kaf onder het koren.”

Van Spaendonck is het niet eens met de beide kunstenaars. Zij wil het begrip kunst juist ruimer definiëren. De mogelijkheden van de computer ziet ze als een verrijking van de kunstwereld. „Nieuwe, innovatieve ideeën zijn welkom. De grenzen mogen verruimd worden”, stelt ze. „Geef amateurs een kans. Door internet ontdek je dat er ook parels onder hun kunstwerken zijn.”

Vluchtig

Wordt de toekomst van de ambachtelijk kunst bedreigd door al deze invloeden? Den Hertog is ervan overtuigd dat de authentieke kunst zal blijven bestaan. Hij wijst op de kunstgeschiedenis, waarin duidelijk wordt dat e-kunst meer aan tijd gebonden is. „Van de videokunst uit 1980 zie en hoor je nauwelijks meer.” De e-kunst heeft een aanvullende plaats, stelt Den Hertog, en is geen vervanging van ambachtelijke kunst. „Mensen zullen kunst altijd ook in tastbare vorm willen. De virtuele creaties zijn zo vluchtig.”

Van Spaendonck geeft aan dat het aandeel van de fotografie- en mediakunst steeds groter zal worden. Deze takken worden toonaangevend in de kunstsector en digitale technieken zullen steeds belangrijker worden bij het maken van kunst. Traditionele kunstenaars maken hier ook gebruik van, hoewel hun eindproduct ambachtelijk blijft.

In tegenstelling tot Den Hertog is Jansma wel bezorgd over de toekomst van de ambachtelijke kunst. „Soms ben ik bang wat er van de klassieke kunst worden zal”, zegt ze. „De mensen zijn zo verwend, alles moet interactief. Wat zullen stilstaande beelden straks nog doen?”