Hawking is niet alleen bijzonder door zijn grensverleggende werk, maar ook door het feit dat hij überhaupt nog leeft. Hij lijdt namelijk aan de slopende spierziekte ALS. De aandoening werd vastgesteld in 1963, toen hij 21 jaar oud was. Artsen gaven hem hooguit 2 jaar, maar Hawking leeft al bijna 50 jaar met zijn ziekte. Dat is voor zover bekend niet eerder voorgekomen. Het is voor onderzoekers een raadsel waarom Hawking de uitzondering op de regel is.

Dat Hawking de controle over zijn spieren heeft verloren, is misschien juist de reden voor zijn succes, vermoedt collega Kip Thorne. „Toen Stephen geen formules meer kon opschrijven, heeft hij zichzelf geleerd om in zijn hoofd complexe vormen te berekenen. Daardoor kan hij de oplossingen zien voor fundamentele problemen, die niemand anders kan oplossen. En zonder die gave zou hij zelf waarschijnlijk ook geen oplossing hebben kunnen vinden”, legde Thorne uit op de website van Hawkings werkgever, de prestigieuze universiteit van Cambridge.

Zijn unieke inzichten gebruikt Hawking niet alleen voor de wetenschap, hij weet zijn ideeën ook over te brengen op een breed publiek. Hij publiceerde in 1988 het boek A brief history of time, in Nederland verschenen onder de titel Het heelal. Daarin legde Hawking op een toegankelijke manier de volledige geschiedenis van het gehele universum uit, vanaf de oerknal. Het boek werd een bestseller.

In Het heelal hield Hawking nog rekening met het bestaan van God, maar in The Grand Design (2010) blijkt dat hij tot andere inzichten is gekomen. Natuurwetten als de zwaartekracht verklaren de oerknal en het begin van ons heelal. „Het is niet noodzakelijk om naar God te wijzen om het universum in werking te zetten”, schreef hij.

Collega’s van Hawking spraken hem zondag toe op een speciaal symposium op de universiteit van Cambridge. Hawking zou de dag persoonlijk afsluiten. Maar hij werd vrijdag uit het ziekenhuis ontslagen en voelde zich onvoldoende hersteld om het eerbetoon bij te wonen. Hawking volgde de bijeenkomst uiteindelijk via een webcast.