De afgevaardigden binnen laatstgenoemde instelling die zich bezighouden met de begrotingscontrole zijn kritisch. Zij eisen dat op hun eerste vergadering na het zomerreces, begin september, voorzitter Romano Prodi als hoogste vertegenwoordiger van het team van EU-bestuurders in hun midden verschijnt om verdere opening van zaken te verschaffen en een waslijst van vragen te beantwoorden. Hij zal het in die confrontatie niet gemakkelijk krijgen.

Een gelijkenis met de gebeurtenissen in het voorjaar van 1999 dringt zich op. De vorige Commissie, onder aanvoering van Jacques Santer, moest toen vóór het verstrijken van de ambtstermijn het veld ruimen als gevolg van allerlei uitglijders in de sfeer van corruptie en vriendjespolitiek. De Nederlandse ambtenaar Paul van Buitenen speelde in dat verband een belangrijke rol. Hij fungeerde als ’klokkenluider’.

Prodi en zijn ploeggenoten beseffen dat fraudezaken sinds die tijd explosief materiaal zijn. Bij hun aantreden, vier jaar geleden, beloofden zij een voortvarend optreden om financieel wanbeheer uit te roeien. De burger zou voortaan met een gerust hart zijn belastingcenten aan Brussel kunnen toevertrouwen. De ontdekking van onregelmatigheden bij Eurostat, het statistisch bureau van de EU, die bovendien al jarenlang gaande zijn, brengt hen in ernstige verlegenheid.

De Commissie probeerde vorige week dan ook, toen zij de eerste en alarmerende resultaten van een onderzoek van haar eigen diensten onder ogen kreeg, vooral veel daadkracht uit te stralen. De agenda van het gebruikelijke overleg van het college op woensdagmorgen werd schoongeveegd voor spoedberaad over de onverkwikkelijke kwestie.

Kinnock (Administratieve Hervormingen en Personeelsbeleid) en Solbes (Economische en Monetaire Zaken) trommelden inderhaast de fractievoorzitters in het Parlement op om maatregelen aan te kondigen. Vervolgens deden zij uitgebreid verslag aan de pers. En dat allemaal om de indruk te wekken: wij zitten er bovenop, wij pakken de problemen grondig aan.

„We zijn zeer bezorgd”, verklaarde Kinnock. „We hebben onmiddellijk en doeltreffend ingegrepen en we willen alle feiten snel boven water halen”, benadrukte hij voorts. Hij en zijn collega’s besloten onder meer een disciplinaire procedure te starten tegen drie topmensen bij de betrokken instantie, waaronder de bijna gepensioneerde Fransman Yves Franchet (64), een nieuwe manager met een speciaal mandaat aan te stellen, een zogeheten task force van deskundigen aan het werk te zetten, de bedenkelijke contracten met het Franse bedrijf Planistat op te schorten en alle dossiers die mogelijk relevante informatie bevatten te laten verzegelen.

Geruchten over misstanden bij het in Luxemburg gevestigde Eurostat zijn niet van vandaag of donderdag. Juist daarom hebben Prodi en zijn manschappen heel wat uit te leggen. De vraag is of er door een of meerdere commissarissen geen consequenties ten aanzien van hun eigen positie moeten worden getrokken uit de beerput die is geopend.

Persoonlijk valt hen niets te verwijten -waarschijnlijk wisten zij niet wat er zich afspeelde- maar zij dragen wel de politieke verantwoordelijkheid voor het reilen en zeilen bij het bureau. Dat geldt in de eerste plaats Solbes, die het beheer over Eurostat in zijn portefeuille heeft.

In 1997 benaderde een vakbond de toen zittende Commissie al met aantijgingen over wanbeleid. In de winter van 1998/1999 werden er instructies gegeven aan het management om bepaalde activiteiten te stoppen, maar toezicht op de uitvoering daarvan bleef achterwege. Kinnock bevestigt dat er thans duidelijke aanwijzingen zijn dat onaanvaardbare praktijken „zeer ruim verspreid en over een lange periode” aan de orde zijn geweest. De onafhankelijk opererende antifraudedienst van de EU, OLAF, is al enkele jaren bezig met onderzoek, maar deed daarover het zwijgen tegenover de leden van de Commissie.

Kinnock verdedigt zich nu met het argument dat geen enkele ambtenaar ooit iets heeft gemeld en dat er eerst bewijzen moesten zijn om actie te kunnen ondernemen. Pas afgelopen mei kwam de zaak echt aan het rollen toen de Franse justitie liet weten de firma Planistat te verdenken van ongeoorloofde transacties.

Wat er precies fout ging bij Eurostat, weet nog niemand. Er zijn onregelmatigheden in contracten met derden, geheime bankrekeningen en dubbele boekhoudingen aangetroffen. Of er persoonlijke verrijking in het geding is en om hoeveel geld het allemaal draait, valt tot dusver niet te zeggen. Solbes meent al wel te mogen concluderen dat de kwaliteit van de cijferreeksen die Eurostat aanlevert, mede ten behoeve van de besluitvorming binnen de EU, niet heeft geleden onder alle verwikkelingen.

Onfrisse affaires blijven de Unie achtervolgen. In 2002 trad de Spaanse Marta Andreasen naar buiten met de klacht dat het interne boekhoudsysteem zeer gevoelig is voor manipulaties. Haar loslippigheid viel slecht bij haar superieuren binnen het ambtelijk apparaat. De kwijting van de begroting, het achteraf goedkeuren van de rekening door het Parlement, verloopt elk jaar moeizaam.

Nu weer gesjoemel bij Eurostat. Het betekent een nieuwe aanslag op het imago van de EU op het punt van de financiële zuiverheid. Op deze manier ontworstelt zij zich niet aan het beeld dat bij het publiek is ontstaan door de crisis van 1999; alle mooie beloften van Prodi van destijds ten spijt.