De potdichte grens is een frustratie voor veel Europese ondernemers en politici. Zij vrezen dat deze ‘muur’ nadelig werkt.

Voor de deur van het Poolse consulaat in de West-Oekraïense stad Lviv staan enkele honderden mensen te wachten. Opgestaan is plaats vergaan, geldt hier. En dus brengen ze er ook de nacht door. Sommige wachten hier al drie dagen, of de zon nu genadeloos brandt, of de temperatuur ’s nachts onder het vriespunt daalt. Ze slapen op een stukje karton, en als het regent heb je pech. Er lopen schimmige figuren rond die je „voor weinig” valse papieren aanbieden.

„Er zijn geen toiletten, geen dekens en de politie is ’s nachts afwezig”, zegt een wachtende vrouw. „Bij problemen zijn we aan onszelf overgeleverd.”

Voor het derde jaar op rij probeert ze een tijdelijk visum voor Polen te krijgen om daar als fruitplukker te werken. „Het smeergeld wordt elk jaar hoger. Er zijn ‘mannetjes’ die je naar voren kunnen loodsen in de rij. Ze spelen onder één hoedje met corrupte Europese ambtenaren binnen het consulaat.”

Het gloednieuwe gebouw waarin het Poolse consulaat is gevestigd, is voor heel West-Oekraïne de poort naar Europa. De wachtenden hebben soms honderden kilometers afgelegd om er te komen. Ze hebben het ervoor over. Ontelbare gezinnen in Oekraïne leven van de seizoensarbeid in het buitenland. Poolse bedrijven zien ze graag komen, maar de regels vanuit Brussel zijn streng.

Kopieën

Het was de bedoeling dat de poort naar het Europese Schengen­gebied –waartoe ook Polen behoort– wat verder open zou gaan. Maar het vrijhandelsakkoord met de Europese Unie dat hiervoor zou zorgen, staat op de helling.

De onderhandelingen van de EU met haar buurland Oekraïne zitten in een beslissende fase. Al maandenlang kijken veel Oekraïners reikhalzend uit naar dit weekend. Morgen moeten de gesprekken over een associatieverdrag worden afgerond – de opstap naar een Oekraïens EU-lidmaatschap. Oekraïne voldoet aan de eisen, maar na de dubieuze veroordeling van de Oekraïense oppositieleidster Julia Timosjenko vraagt Europa zich af of dit verdrag er wel moet komen.

„Een slechte zaak”, zegt Miroslav Marinovitsj, hoogleraar aan de universiteit van Lviv. Hij maakte van het visumbeleid de afgelopen jaren tot een persoonlijke strijd. Afgelopen jaar weigerde hij de Schengenlanden te bezoeken. Dit uit protest tegen de in zijn ogen mensonterende toestanden op het consulaat.

„De aanvragers worden soms schandelijk behandeld. Niet alleen de eenvoudige seizoensarbeiders hebben problemen. Hoogopgeleide kenniswerkers die een visum aanvragen, moeten bewijzen welk werk ze doen. Schrijvers moeten kopieën meebrengen van hun boek, zangers dienen te laten horen dat ze een geschoolde stem hebben. Ik ken een geval van kinderen die moesten dansen om te bewijzen dat ze tot een dansgroep behoorden.”

Na de toetreding van Polen tot de Schengenzone (december 2007) werd het voor Oekraïners plotseling veel lastiger om Polen binnen te komen. De nieuwe eisen vanuit Brussel waren veel strenger dan voorheen van Warschau. De kosten voor een visum voor Polen stegen naar 20 euro en voor de andere Schengenlanden naar 35 euro. In West-Oekraïne ligt het gemiddelde salaris onder de 200 euro per maand.

„Deze mensen hebben al een heel traject moeten doorlopen bij de Oekraïense instanties”, zegt Marinovitsj. „Ook dat is een lange en vernederende weg. Het kost veel moeite en geld om toestemming te krijgen, omdat de overheid bang is dat mensen niet meer terugkeren.”

Markt

Maar ook in Europa gaan steeds meer stemmen op om de visumplicht te versoepelen. In Polen en zelfs in Duitsland klagen ondernemers over de strenge eisen. „De visumplicht heeft een negatief effect op de handel en de lucratieve investeringen”, zei de voorzitter van de Duitse commissie voor de handel met Oost-Europa onlangs.

Volgens hem lopen veel Duitse bedrijven lucratieve contracten mis door problemen met het verkrijgen van visa voor zakenpartners uit Oekraïne.

Ook werkgevers in de Poolse fruitteelt zitten vaak met de handen in het haar omdat ze te weinig mensen uit Oekraïne kunnen krijgen. De Polen zelf willen dat werk allang niet meer doen. Minister van Buitenlandse Zaken Sikorski van EU-voorzitter Polen hamert er al maanden op dat de visumplicht moet worden afgeschaft zodra Oost-Europese landen met hun grenscontroles voldoen aan de criteria. De Polen willen zelfs financiële steun voor Oekraïne om de Europese markt met succes te kunnen betreden.

Boven de hoofden van de visumaanvragers wordt een veel grotere politieke strijd uitgevochten. De EU is in een concurrentieslag met Rusland terechtgekomen. De Russische premier Poetin wil dat Oekraïne zich aansluit bij de nieuwe douane-unie met Kazachstan en Wit-Rusland; een associatie­verdrag daarvoor is al getekend.

Toen de EU na de veroordeling van Timosjenko een ontmoeting met Oekraïne afzegde, kondigde premier Azarov onmiddellijk aan de voorkeur te geven aan nauwere banden met Moskou. Daarom dringen sommige Europese leiders erop aan om het verdrag met Oekraïne toch te tekenen en zo de slag met Rusland te winnen.

Volgens Marinovitsj werken de terughoudendheid van Europa en de strenge visumplicht averechts. „Europa heeft de mond vol van mensenrechten. Maar door twijfel te zaaien, houdt Europa de verspreiding van democratie naar het oosten juist tegen. Open grenzen bevorderen onderling contact. Bovendien, jullie hebben de arbeidskrachten in Europa steeds harder nodig. Oekraïne hoort bij Europa, niet bij Rusland.”

Voetbal

Komend jaar organiseren Polen en Oekraïne samen de Europese kampioenschappen voetbal. Polen stelt voor om tijdens het toernooi de visumplicht bij wijze van proef af te schaffen. Maar waarschijnlijk krijgen Oekraïense voetbalfans alleen een visum als ze in het bezit zijn van een kaartje voor een wedstrijd in buurland Polen.

„Ik kan me niet eens een wedstrijdkaartje veroorloven”, zegt de vrouw in de wachtrij. „Euro 2012 wordt alleen maar om de euro’s gehouden. Of Oekraïne ooit tot het Schengengebied zal toetreden? Ik vrees dat ik dat niet meer meemaak.”