Het was niet de eerste keer dat de synagoge in de Lutherstad, een van de oudste in Duitsland, doelwit was van een aanslag. In de vroege morgen van 10 november 1938, de beruchte Reichskristallnacht, werd het Joodse gebedshuis eveneens in brand gestoken. Met één verschil ten opzichte van mei 2010: tóén was er geen brandweer die in actie kwam. Die had het „te druk”, kreeg rabbijn dr. Helmut Frank destijds te horen. De synagoge brandde uit, tekenden Annelore en Karl Schlösser later op in hun boekje ”Keiner blieb verschont”.

De brandstichting in de Wormser sjoel was een van de vele „antisemitisch gemotiveerde” incidenten die in 2010 plaatshadden, zo valt te lezen in het vorige week gepresenteerde rapport ”Antisemitismus in Deutschland”. Het is de eerste publicatie van een onafhankelijke groep deskundigen op dit terrein, de ”Expertenkreis Antisemitismus”. Deze werd in 2009 op verzoek van het Duitse parlement door de bondsregering in het leven geroepen, met als doel „de strijd tegen antisemitisme te versterken en Joods leven in Duitsland verder te bevorderen.”

Taboe

Een vrolijk beeld roept dit eerste verslag, dat volgens de opstellers de basis wil leggen voor „mogelijk latere” rapporten, niet op. Weliswaar rust er op Jodenvijandige uitingen in de openbare ruimte –politiek, media– nog altijd een „taboe”; ondergronds, onderhuids, in huiskamers (internet, sociale media), in cafés en op sportclubs gebeurt er heel wat.

Een van de belangrijkste conclusies: bij zo’n 20 procent van de Duitse bevolking is sprake van „latent antisemitisme”, zo blijkt uit allerlei onderzoek. Hierbij gaat het, aldus de ”Expertenkreis”, voor een deel om „klassieke” Jodenhaat: Joden hebben, onder andere in de financiële en de economische wereld, veel te veel invloed; hebben alle narigheid die hun overkomt eigenlijk ook aan zichzelf te wijten en/of proberen altijd maar weer een slaatje te slaan uit de Holocaust. Daarnaast is er „antisemitisch geladen” kritiek op Israël, die bijvoorbeeld de Israëlische politiek ten opzichte van de Palestijnen op één lijn plaatst met de „vernietigingspolitiek” van nazi-Duitsland.

Zo’n 20 procent, een vijfde deel van de Duitsers latent antisemitisch – omgerekend zijn dat veel meer mensen dan de aanhangers van rechts- en links-extremistische alsook islamistische groepen in het land bij elkaar. Extreem rechts –waaronder bijvoorbeeld de afgelopen week ontdekte terreurcel NSE– omvat naar schatting zo’n 26.000 personen; extreem links ongeveer 32.000. Islamistische groeperingen tellen circa 37.470 aanhangers.

Achter antisemitisch gewéld zitten doorgaans echter (jonge) rechts-extremisten, neonazi’s, schrijft de ”Expertenkreis”. „Berichten in de media wekken nogal eens de indruk dat het vooral gaat om mensen uit de Arabische wereld of moslims. Deze opvatting wordt door de politiestatistieken niet bevestigd.”

Tussen 2001 en 2010 werden jaarlijks honderden antisemitische ”Straftaten”, strafbare feiten, geregistreerd: de meeste in 2006 (1809); de minste in 2010 (1268). Uit dit laatste gegeven concluderen de onderzoekers overigens niet dat het antisemitisme in Duitsland afneemt – integendeel.

Om het allemaal iets concreter te maken:

• in januari 2010 werd een kerk in Dorfhain, Saksen, besmeurd met leuzen als ”Juden raus aus dem Gemeinderat”;

• in februari van hetzelfde jaar werden een hakenkruis en het woord ”Jude” aangebracht op het Anne Frankcentrum in Berlijn;

• in april schonden onbekenden de Joodse begraafplaats in Delitzsch;

leveneens in april werd de ”Gedenkstätte” Neuengamme, het voormalige concentratiekamp, besmeurd met hakenkruisen, SS-runentekens en antisemitische leuzen;

• in dezelfde maand bekogelden onbekenden de synagoge in Chemnitz met stenen.

lóók in april werden in een voetbalstadion in Solingen leuzen als ”Judenblock” en ”Judenunion” aangebracht. En om maar niet meer te noemen:

• in mei 2010 werd de ruim 900 jaar oude synagoge in Worms op meerdere plaatsen in brand gestoken met behulp van een brandbare vloeistof (en in oktober gebeurde iets vergelijkbaars met de net nieuwe synagoge in Mainz, en in april 2011 werd de Joodse begraafplaats in Essen-Huttrop geschonden…)

Iéts van de sinistere (virtuele) wereld van rechts-extremisten roept de Duitse auteur Günter Grass op in zijn boek ”Im Krebsgang” (in krabbengang). Zonder enige scrupules vermoordt ”Konrad” daarin uiteindelijk de –vermeende– Jood David Stremplin. „Zonder terug te keren naar de plek van het misdrijf ging hij (Konrad) op weg naar de dichtstbijzijnde politiepost, waar hij zichzelf aangaf met de woorden: „Ik heb geschoten, omdat ik Duitser ben.” En Joden hóren niet in Duitsland.

Nieuwe wereldorde

Maar ook in islamistische kringen in Duitsland is de haat tegen Joden groot, stellen de auteurs van het rapport ”Antisemitismus in Deutschland” vast. Zij wijzen in dat verband niet zozeer op allerlei aanslagen, als wel op de verspreiding van antisemitische propaganda en samenzweringstheorieën. Zo zou de globalisering leiden tot een „nieuwe wereldorde van zionisten.” Joden zouden ook achter de aanslagen van 11 september 2001 zitten, om zo de „christenen” tegen moslims op te zetten en uiteindelijk –via de zogenaamde strijd tegen het terrorisme– de islamitische staten aan zich te kunnen onderwerpen.

Wat overigens antisemitische propaganda betreft: op islamitische ”Buchmessen” zijn niet alleen in het Arabisch vertaalde uitgaven van Hitlers ”Mein Kampf” verkrijgbaar, maar ook in het Turks vertaalde geschriften als dat van de Amerikaanse industrieel Henry Ford, ”De internationale Jood” – waarvan Hitler op zijn beurt dankbaar gebruikmaakte. Waarmee maar gezegd wil zijn dat het antisemitisme in (nazi-)Duitsland –de these van onder anderen de Italiaanse historicus Enzo Traverso– niet zomaar op zichzelf stond.

De ”Expertenkreis Antisemitismus” besluit haar eerste rapportage met een reeks aanbevelingen – richting de politiek, het onderwijs, de kerken. Want van een „omvattende strategie” ter bestrijding van het antisemitisme in Duitsland is tot nu toe geen sprake. Evenwel: „Gezien de relatief wijdverbreide antisemitische houding onder de bevolking en de aanwezigheid van Jodenvijandigheid in het leven van alledag zou allereerst de tot nu toe volkomen onbeantwoorde vraag onder ogen moeten worden gezien hoe antisemitische stereotiepen, vooroordelen en instellingen overgedragen worden. Van met name de beantwoording van deze vraag hangt de ontwikkeling van tegenstrategieën die wérken af.”

Duitsland neemt „middenpositie” in Europa in

Als het om antisemitisme gaat, neemt Duitsland in vergelijking met andere Europese landen een „middenpositie” in, zo stellen de auteurs van het rapport ”Antisemitismus in Deutschland”. Dat wil niet zeggen dat het ‘dus’ allemaal wel meevalt. „Dat Duitsland in Europa als geheel een middenpositie inneemt, heeft alles te maken met het feit dat landen als Polen, Hongarije en Portugal een extreem hoge mate van Jodenvijandigheid kennen.”

En dan is het, aldus de opstellers, ook nog eens zo dat Duitsland, óndanks zijn nationaalsocialistische verleden en óndanks het gegeven dat er op antisemitisme in de publieke sfeer nog altijd een taboe rust, op dit punt toch nog hoger scoort dan West-Europese landen zoals Italië, Groot-Brittannië, Nederland en Frankrijk.

In hoofdstuk 7 van hun rapport beschrijven de onderzoekers onder andere hoe het er op dit moment voorstaat in Frankrijk, Groot-Brittannië, Nederland, Zweden en „wereldwijd.” Nederland komt hier, zeker in vergelijking met Frankrijk en Groot-Brittannië, relatief gunstig uit naar voren. „Antisemitisch geweld tegen personen werd overwegend gepleegd door immigranten met een Marokkaanse achtergrond. In 2008 registreerde de Nederlandse politie 141 incidenten tegen Joden „omdat zij Joden zijn”; maar ook 116 tegen moslims, omdat zij als moslims gezien werden.”