In het kantoor van Aung San Suu Kyi heerst een opgewekte stemming. Het is de vooravond van de volle maan van Tazaungmon, het einde van de boeddhistische vastentijd. Het gebouw van de National League for Democracy (NLD) is een bijenkorf van activiteit. Onder grote posters van de iconische Aung San Suu Kyi spreiden oude dames in kleurrijke Birmese sarongs en kebaya’s hun waren uit op lange tafels: sleutelhangers en koffiemokken, kalenders en cd’s. Op alles prijkt een glimlachende Daw Suu – zoals zij hun leider liefkozend noemen. Voor de roodgeschilderde pui van het pandje verdringen tientallen partijaanhangers zich rond stomende ketels met thee, rijst en soep.

In een theehuis aan de overkant van de straat zitten agenten van de geheime dienst. Vanaf lage plastic krukjes houden zij het komen en gaan bij de NLD nauwlettend in de gaten. De NLD’ers schijnen zich weinig van hun spiedende blikken aan te trekken. „We zijn het gewend”, zegt journalist U Win Thein. „Mij maken ze niet meer bang.” Hij werkt als adviseur voor Suu Kyi. Enthousiast zwaait hij met een paar luchtpostbrieven. „Dit is de eerste keer dat de postbode onze post bezorgt! Ze houden zich aan hun beloften.”

Niet lang daarna komt via de telefoon meer goed nieuws. Tazaungmon is traditioneel de dag waarop de president amnestie verleent aan gevangenen. In voorgaande jaren betrof dit enkel de ouden en zieken, maar dit jaar zal de nieuwe president ook politieke gevangenen vrijlaten. Het bericht verspreidt zich als een lopend vuurtje door het gebouw en draagt bij aan de goede stemming. „Voor het moment is de wurggreep waarin de militairen ons hielden, even verslapt”, meent U Win Thein, zelf een ex-politiek gevangene. „Het is alsof de bevolking collectief een zucht van verlichting heeft geslaakt.”

Voorzichtig optimistisch

Suu Kyi laat zich niet meeslepen in de roes. In haar sobere kantoor doet een warm briesje de lila gordijnen wapperen. Ze heeft geen airconditioner, en toch zit ze er koeltjes bij in haar onberispelijke zalmkleurige Birmese blouse. Verse jasmijnbloemen geuren in haar opgestoken haar.

Zij blijft, zegt ze, „voorzichtig optimistisch” over het nieuwe beleid van de regering. Er zijn inderdaad nieuwe wetten die het mogelijk maken om vakbonden te vormen, stakingen te organiseren en demonstraties te houden. De censuur is minder strikt en Suu Kyi en andere oppositieleiders kunnen hun verhalen publiceren. En de president heeft zelfs de bouw van een zeer impopulaire dam stopgezet. Maar Suu Kyi ontkent laconiek dat de hervormingen in een stroomversnelling zijn beland. „Het verschil met zes maanden geleden is simpelweg dat er toen geen veranderingen waren en dat die er nu wel zijn. (…) Het is voorbarig om de hervormingen vérgaand te noemen.” Toch lijken ze voor een land als Birma, waar xenofobe militaire leiders weigerden om met internationale afgezanten te spreken of om in dialoog te treden met de oppositie, bijna revolutionair.

De grote doorbraak kwam eind augustus toen Suu Kyi, op uitnodiging van president Thein Sein, naar de nieuwe hoofdstad Nay Phi Taw afreisde. Ze koesterde geen hoge verwachtingen van hem noch van zijn kabinet. Het waren tenslotte deels dezelfde leiders die haar 15 van de afgelopen 22 jaar onder huisarrest hielden en haar partijleden martelden in gevangenissen en werkkampen (Suu Kyi kwam een jaar geleden voor de laatste keer vrij, net na verkiezingen in 2010.) Dus de openheid en integriteit van de president, die net als de andere ex-generaals zijn legerplunje verving door een net pak en stropdas, kwam als een aangename verrassing. Beiden beschreven het gesprek als „bevredigend.” En de president ging zelfs zo ver om Suu Kyi uit te nodigen om samen met zijn familie bij hem thuis te dineren.

„Hij heeft haar met bijzondere egards ontvangen”, zegt een zakenman die in nauw contact staat met Thein Sein. „De president is een gentleman die er niet van houdt om ”arnade” te zijn (een Birmese term die het best te vertalen is als een ander niet openlijk willen kwetsen of teleurstellen, IK).” Het is geen toeval dat aan de muren van zijn kantoor portretten hangen van onafhankelijkheidsstrijders zoals generaal Aung San (Suu Kyi’s vader) – een volksheld wiens populariteit de junta had proberen in te dammen. „Hij wil graag de geschiedenis ingaan als ”de hervormer”.”

Dat de dialoog, waar Suu Kyi jarenlang voor pleitte, plotseling zou leiden tot een daadwerkelijke toenadering, hadden weinig Birmezen durven hopen. Details van het gesprek zijn niet bekendgemaakt, het vond plaats onder vier ogen. Maar het is duidelijk dat Suu Kyi en de president tot overeenstemming zijn gekomen over een aantal belangrijke zaken en dat van beide kanten concessies zijn gedaan. „Veranderingen baren veranderingen”, zegt Suu Kyi, „en als het de goede kant op gaat dan zal de NLD niet dwarsliggen. Integendeel, wij willen ook graag dat de politieke hervormingen zich zo spoedig mogelijk in de juiste richting ontwikkelen.” Nu is het de vraag of de president politiek sterk genoeg staat om de beloofde hervormingen door te voeren.

Het opbouwen van vertrouwen is een lang proces. De president moet nu zijn mooie woorden omzetten in daden. Het gevaar bestaat dat Suu Kyi en haar aanhangers op den duur hun geduld verliezen, maar vooralsnog toont Suu Kyi begrip. „Verzoening gaat stap voor stap”, zegt ze. „Het belangrijkste is dat de basis sterk genoeg is, zodat het proces door kan gaan.”

Vrijlating gevangenen

Cruciaal voor de vertrouwensbasis is de onvoorwaardelijke vrijlating van alle politieke gevangenen en het komen tot een vreedzame oplossing voor de burgeroorlog die al jaren woedt in het grensgebied. Het is een eis die Suu Kyi, en met haar de internationale gemeenschap, al jaren als voorwaarde heeft gesteld. Een ander punt is de toekomst van de NLD als politieke partij.

De president heeft een deel van zijn beloften al waargemaakt. De regering besloot 526 gevangenen te bestempelen als „speciale gevallen” en van hen zijn er ruim 220 vrijgekomen op de feestdag van Tazaungmon. Afgezien van de bekende komiek Zarganar en een vooraanstaand leider van een etnische groep en een aantal vakbondsactivisten, zaten er geen prominente gevangenen bij. „Het is een test”, zegt Suu Kyi. „Ze willen de reacties aftasten.” Ze heeft goede hoop dat de anderen binnenkort vrijkomen. Mensenrechtenorganisaties hebben de amnestie toegejuicht, maar wijzen erop dat de martelingen en onmenselijke behandelingen in de gevangenissen doorgaan. Naast deze groep van gevangenen, zeggen ze, zitten er nog 1500 anderen vast om politieke redenen.

Suu Kyi biedt zicht op tegenwicht voor de Chinezen

Het is ochtendspits in een van populaire theehuizen van Rangoon en het gonst van discussies over de laatste ontwikkelingen. Een van de klanten toont enthousiast de voorpagina van een weekblad met daarop een grote foto van een breeduit grijnzende Zarganar. Tot voor kort waren zijn foto’s verboden maar nu gniffelen mensen openlijk om zijn grappen.

Een ander populair gespreksonderwerp is een nieuwe regeling waardoor de gammele, maar peperdure bakken die in Birma voor auto’s doorgaan (een wrakke Toyota Corolla is 30.000 euro waard) ingeruild kunnen worden voor een importvergunning voor een nieuwere wagen. Om dit financieel aantrekkelijker te maken heeft de regering bovendien de invoerbelasting tijdelijk verlaagd van 300 naar 30 procent. „Het gaat de goede kant op met de politiek”, beaamt de eigenaar van het theehuis. „Maar we zijn er nog niet.” Hij bespeurt nog veel terughoudendheid onder de beleidsmakers. „Ze moeten flink aangemoedigd worden met positieve woorden, vooral door de internationale gemeenschap”, meent hij. Het is een opinie die velen met hem delen. Zelf draagt hij ook zijn steentje bij. Aan de muur prijkt een A4’tje met een dankbetuiging aan de president voor het stopzetten van de omstreden bouw van een dam in Kachinstaat. „Dank u, president voor de beslissing die u genomen heeft”, met daaronder kritiek op de Chinezen die „het land uitbuiten voor hun eigen belang.”

Hij verwoordt daarmee een gevoel dat heerst onder de meerderheid van de Birmezen. Westerse sancties hebben eraan bijgedragen dat Birma steeds meer op een satellietstaat van China is gaan lijken. Vooral in het noorden is de economie in Chinese handen. Het centrum van de voormalige koningsstad Mandalay is voor meer dan de helft opgekocht door Chinese migranten. Het is de angst voor een te grote afhankelijkheid van China en een mogelijke anti-Chinese volksopstand die Thein Sein ertoe bracht om toenadering tot Suu Kyi te zoeken. Op die manier wil hij tegenwicht bieden aan de opmars van de Chinezen, want daarvoor is de steun van de Verenigde Staten, Europa en de internationale monetaire instellingen onmisbaar. Suu Kyi heeft hiervoor de sleutel in handen, want westerse regeringen zullen hun sanctiebeleid niet aanpassen zonder haar te raadplegen. Op de vraag wanneer zij denkt dat de veranderingen een punt bereikt hebben dat zij deze sleutel uit handen kan geven, glimlacht ze minzaam. „Alles is mogelijk.” Ze sluit zelfs niet uit dat ze na de verkiezingen van 2015 in een vredig en democratisch Birma de nieuwe president zal zijn.

Akkoord met de grondwet: een enorm compromis

Dat zich onder de eerste lichting vrijgelatenen geen invloedrijke studentenleiders bevonden, was een tegenslag voor Suu Kyi. Het was deze groep die in 2007 de ”Saffraanrevolutie” organiseerde. Het is vooral een tegenvaller omdat Suu Kyi hun ondersteuning nodig heeft voor een volgende, zeer controversiële stap: het opnieuw laten registreren van de NLD als politieke partij.

De NLD weigerde vorig jaar, toen Suu Kyi vastzat, mee te doen aan de verkiezingen en is nu illegaal. Om herregistratie mogelijk te maken heeft het parlement de kieswet aangepast. Het schrapte de bepaling dat ex-gevangenen zich niet verkiesbaar mogen stellen en ook de voorwaarde dat een partij ten minste drie zetels moet hebben gewonnen in de verkiezingen van 2010 ging eruit. Verder werd de eis dat de partijen de grondwet moeten „beschermen” vervangen door het woord „respecteren.” Suu Kyi sluit niet uit dat na de registratie van de NLD de partij mee zal doen aan een soort voorverkiezing, die naar verwachting voor het eind van het jaar zal plaatsvinden.

Door aan de verkiezingen mee te doen accepteert Suu Kyi de nieuwe grondwet van de junta en erkent ze de nieuwe regering. Dit is een enorm compromis. Haar partij heeft jaren geageerd tegen de ondemocratische grondwet die onder meer de positie van het leger in de regering zeker stelt. Het is onmogelijk voor Suu Kyi, zelfs al zou ze bij de verkiezingen van 2015 alle zetels in het Lagerhuis winnen, om zonder de steun van de militairen deze grondwet te wijzigen. Vastgelegd is immers dat daar een meerderheid van meer dan 75 procent voor nodig is (het leger bezet sowieso 25 procent van de zetels).

Cruciale fasen op een rij

1988 – Volksopstand gewelddadig onderdrukt door het leger.

1990 – Democratische verkiezingen, de NLD wint maar mag niet regeren.

1991 – Aung San Suu Kyi krijgt de Nobelprijs voor de vrede.

1995 – Aung San Suu Kyi wordt vrijgelaten.

1997 – Studentendemonstraties in Rangoon.

2003 – Aanval op Suu Kyi’s konvooi, Suu komt opnieuw onder huisarrest.

2007 – Opstand geleid door monniken wordt bloedig neergeslagen.

2008 – Nieuwe grondwet wordt aangenomen.

2010 – Verkiezingen, Suu Kyi komt vrij.