De karakteristieke kerktoren van Hasselt is vanuit de verte zichtbaar. Al in vroege tijden was hier een nederzetting. Door de gunstige ligging –aan de ene kant de Zuiderzee, aan de andere kant de monding van de Vecht– was de plek een levensader naar Duitsland. In 1252 kreeg Hasselt stadsrechten.

Met maar liefst 74 rijksmonumenten heeft de Hanzestad de status ”beschermd stadsgezicht”. Al die panden hebben hun eigen verhaal. Zoals Hoogstraat 12, waar in het jaar 1586 Kiliaen van Rensselaer werd geboren. Hij was lid van de Heren Zeventien van de West-Indische Compagnie en een van de grondleggers van de staat New York.

Oud-koster Drikus van der Kolk kent de gevoeligheden van de Grote of Sint-Stephanuskerk. Hij was er 29 jaar en 4 maanden koster. Van der Kolk: „Zie je die beelden op het orgel? Die waren nog wel eens een steen des aanstoots. Alleen zijn het geen gesneden beelden, maar beelden van gips!” Elke zondag verzamelen zich hier 500 tot 600 mensen rond de aloude Statenvertaling. Een „mooi plekkie” vindt Van der Kolk de banken van de kerkrentmeesters, voorin het koor.

Haakbussen

In het oude raadhuis word ik ontvangen door Henk Dekker, penningmeester en een van de drijvende krachten van de Historische Vereniging Hasselt. Het vrijstaande laatgotische gebouw behoort tot de oudst bewaarde raadhuizen van Nederland. „Sinds 1550 is dit pand als raadhuis is gebruik geweest”, zegt Dekker. „Het is nu eigendom van Vereniging Hendrik de Keyser, die in Hasselt nog twee andere panden in bezit heeft. Deze vereniging koopt en restaureert belangrijke historische panden. Ze bezit 380 boerderijen, buitenplaatsen en raadhuizen in heel Nederland.”

Het raadhuis heeft door de eeuwen heen allerlei functies gehad. Hier waren in opeenvolgende tijden de vierschaar, de woning van de stadsbode, de gevangenis van de veldwachter en de volksbibliotheek. Dekker wijst naar gele binnenmuren. „Typisch Cuypersgeel. De bekende architect P. J. H. Cuypers kreeg opdracht het pand te restaureren. De restauratie werd in de jaren 1907/1908 uitgevoerd door zijn zoon Jos.” Sinds 1999 is het raadhuis ingericht als centrum voor lokale historie, cultuur en toerisme. De historische vereniging is druk doende een expositie over de geschiedenis van Hasselt te maken.

Dekker geeft een rondleiding door het pand. Een groot schilderij in de raadzaal herinnert aan de tijd dat hier recht werd gesproken. Tegenwoordig worden er lezingen gegeven, huwelijken gesloten of treedt er een muziekgezelschap op. Hellebaarden, morgensterren en pieken spreken tot de verbeelding, weet Dekker. „Onlangs hadden we hier schoolkinderen uit Staphorst. Zijn er met dat zwaard echt mensen onthoofd, vragen ze dan. Ja, daar zijn echt mensen mee onthoofd. Zo’n griezelelement doet het goed, maar je wilt hun natuurlijk meer vertellen over de geschiedenis.”

Kern van de wapencollectie zijn veertien haakbussen – handkanonnen uit de late vijftiende eeuw. De handkanonnen waren belangrijk voor de stadsverdediging. Met de haak kon je het kanon aan de muur vastzetten, zodat de schutters de klap van het schot konden opvangen.

Dekker gaat een smal, steil trapje op naar de houten zoldering. Er staat een kast met oude bakvormen, er ligt een houten kuip. In de middeleeuwse stad was veel werk te doen. Bakkers, timmerlieden, metselaars, kuipers en schoenmakers waren druk in de weer. „Op de zolder willen we nog eens iets doen met oude ambachten”, legt Dekker uit. „In de kelder hebben we veel onderdelen liggen, zoals de inventaris van een scheepsmederij en gereedschappen van de houtzagerij en de kuiperij. In de loop van de historie waren de scheepvaart en de handel heel belangrijk voor Hasselt.”

Geen Twitter

Het carillon van de Grote of Sint-Stephanuskerk speelt zijn lied. „Nog net voor de bezuinigingen heeft het carillon een nieuwe computer gekregen”, glimlacht Dekker. Het schemerige cachot is de ruimte waar criminelen vroeger werden vastgezet. Door een raampje kijk je uit over de rode daken van de Hanzestad.

Intussen vertelt Dekker over de Historische Vereniging Hasselt, die zo’n 450 leden telt. Hij onderstreept het belang van de vele vrijwilligers voor de vereniging. De diverse werkgroepen houden zich bezig met het Asselter dialect, met plaatselijke grafmonumenten, met het opzetten van een fotoarchief en met de lokale bouwkunde. Het is de bedoeling dat een werkgroep alle schepen die ooit in Hasselt gebouwd zijn, in kaart gaat brengen. De bevindingen publiceert de vereniging in haar lijfblad, de Hasselt Historiael, of op de website. In de oude burgemeesterskamer van het raadhuis is een toeristisch informatiepunt ingericht. Hier staat Heleen Eekhoorn met vier vrijwilligers toeristen en bezoekers te woord en maakt hen wegwijs in Hasselt. Men kan er terecht voor brochures, boeken over Hasselt, wandelingen, fietstochten en ansichtkaarten.

Daarnaast heeft de vereniging een adviesfunctie. Dekker: „Als historische vereniging wijzen wij mensen op de verantwoordelijkheid die men heeft voor historische panden. Als u een historisch pand koopt, zeggen wij, geeft u het door aan volgende generaties.”

Een opsteker was de Geschiedenis Online Prijs 2010, die begin dit jaar aan de vereniging werd uitgereikt. „De jury prees de vormgeving, gebruiksvriendelijkheid en overzichtelijkheid van onze site. We zijn uitgegaan van een duidelijk concept, en hebben dat vertaald naar de vormgeving. Bewust hebben we ervoor gekozen geen Twitter, Facebook of gastenboek te gebruiken. Als je niet iemand hebt die dat kan bijhouden, kun je het beter helemaal niet doen. Dat werd bij de prijsuitreiking ook gezegd.”

Dit is het tweede deel in een serie over geschiedenis in de regio. Volgende week maandag deel 3.