MAARTEN LUTHER: De Duitse kerkhervormer Maarten Luther (1483-1546) stelde misstanden in de Rooms-Katholieke Kerk aan de kaak. Het aanslaan van 95 stellingen aan de deur van de slotkapel in Wittenberg, in 1517, wordt algemeen gezien als het begin van de Reformatie. Luther kwam daardoor in conflict met de Duitse keizer Karel V en met de paus in Rome. De Rooms-Katholieke Kerk deed hem op 3 januari 1521 in de ban vanwege ketterij.

KETTERIJ: Volgens het canoniek recht van de Rooms-Katholieke Kerk betekent ketterij het „hardnekkig ontkennen of in twijfel trekken van een of andere waarheid die met goddelijk en katholiek geloof geloofd moet worden.” Luther maakte zich volgens Rome ook schuldig aan het veroorzaken van een schisma: „het zich onttrekken aan het gezag van de paus of aan de gemeenschap met de onder zijn gezag staande kerk-leden.” Het volkomen afwijzen van het christelijk geloof heet apostasie.

BAN: In de Rooms-Katholieke Kerk betekent de ban (of excommunicatie) de uitsluiting uit de kerkelijke gemeenschap. Er zijn twee soorten uitsluiting. De excommunicatie van rechtswege wordt automatisch voltrokken na een „daad van ongeloof”, zoals geloofsafval, scheurmakerij of de ontwijding van de eucharistie. De andere vorm van excommunicatie wordt voltrokken op basis van een uitspraak van het bevoegd gezag. De ban is bedoeld als verbeteringsstraf en blijft geldig totdat de persoon in kwestie zich bekeert. De kerk heft dan de excommunicatie op. In de middeleeuwen werd de ban doorgaans gevolgd door een rijksban, de vogelvrijverklaring door de wereldlijke macht. Keizer Karel V deed Luther op 26 mei 1521 in de rijksban. Andere bekende reformatoren zijn niet in de ban gedaan. Wel zijn boeken van hen vermeld op een lijst met verboden boeken. De kerk kan ook een interdict (verbod) uitspreken. In dat geval wordt iemand uitgesloten van de sacramenten, zoals doop en eucharistie.

IN EER HERSTELLEN: Het komt vaker voor dat de Rooms-Katholieke Kerk ketters rehabiliteert. De Franse heldin Jeanne d’Arc bijvoorbeeld belandde in 1431 op de brandstapel wegens ketterij, maar 25 jaar later vernietigde paus Calixtus III het vonnis. Paus Benedictus XV verklaarde haar in 1920 heilig. Ook de Italiaanse natuurkundige Galileo Galilei (1564-1642) werd in eer hersteld. Paus Johannes Paulus II erkende hem in 1992 als „gelovig mens.” Dat zou nu ook met Maarten Luther kunnen gebeuren.