Een rookverbod in de horeca? In IJsland pakken ze het grondiger aan. Daar willen ze roken helemaal verbieden. Alleen wie echt niet van de slechte gewoonte af kan komen, kan bij de apotheek op doktersrecept nog een paar sigaretten kopen. Een sjekkie van de apotheek is niet duur. De ‘patiënt’ kan zijn ziekte immers ook niet helpen.

Portugese banken zijn ook verslaafd. Niet aan tabak, maar aan geld van de Europese Centrale Bank (ECB) in ruil voor onderpand. Dat onderpand bestaat veelal uit Portugese staatsobligaties. Door de junkstatus die kredietbeoordelaar Moody’s aan Portugal toekende, mag de ECB leningen van dat land niet meer als onderpand accepteren als de andere kredietbeoordelaars het voorbeeld van Moody’s volgen.

Net als in het voorstel van de IJslanders zal de ECB deze notoire verslaafden waarschijnlijk niet in de kou laten staan. Voor andere ‘patiënten’ werd al eerder een uitzondering op de onderpandregel gemaakt. Toen Griekenland van de kredietbeoordelaars de junkstatus kreeg, besloot de ECB dat oordeel naast zich neer te leggen en in plaats daarvan af te gaan op het eigen oordeel en dat van de EU en het IMF. Deze drie partijen houden de probleemlanden streng in de gaten, omdat zij er forse leningen hebben uitstaan.

Om diezelfde reden is het niet erg waarschijnlijk dat de ‘trojka’ de kredietwaardigheid van die landen net zo negatief zal beoordelen als de kredietbeoordelaars. De ECB-verslaafde banken in die landen komen zo zonder problemen aan hun trekken. Het ligt voor de hand dat voor Portugal eenzelfde uitzondering wordt gemaakt, als ook andere kredietbeoordelaars besluiten om het land af te waarderen tot de junkstatus.

Dat de kredietbeoordelaars met hun oordeel desondanks veel schade kunnen aanrichten, blijkt wel uit het feit dat een eventuele redding van Griekenland op losse schroeven staat. Dat komt doordat kredietbeoordelaar Standard & Poor’s aangaf een bijdrage van de banken aan een nieuw reddingsplan voor Griekenland te zullen aanmerken als een gedeeltelijk faillissement van de Griekse overheid. Dan kan zelfs de ECB het overheidspapier niet meer als onderpand accepteren. Het gevaar bestaat dat de problemen die dat zou veroorzaken onder Griekse banken zich als een olievlek zullen uitspreiden over de rest van Europa.

Zo kan het gebeuren dat de kredietbeoordelaars nu het beleid van Europese overheden mede lijken te bepalen, terwijl zij niet zo lang geleden zelf nog hevig onder vuur lagen om hun rol in de financiële crisis. Ze hadden immers bijgedragen aan een stevige chaos doordat ze toen niet streng genoeg waren in hun oordeel over complexe financiële producten. Het bericht van Standard & Poor’s over een gedeeltelijke wanbetaling van Griekenland kwam de kredietbeoordelaar dan ook op felle kritiek te staan van de Europese Commissie. Maar ook het besluit van Moody’s om de kredietwaardigheid van Portugal opeens met vier stappen af te waarderen, doet de wenkbrauwen fronsen. Het is een brevet van onvermogen.

Vooral het feit dat de markt wordt beheerst door Amerikaanse spelers is tegen het zere been van de Europese Commissie. Zij zou graag zien dat er een Europese tegenhanger kwam voor de Amerikaanse kredietbeoordelaars Moody’s, Fitch en Standard & Poor’s, die samen bijna de hele markt in handen hebben.

Hoewel wat meer diversiteit en concurrentie bij de kredietbeoordelaars op zichzelf een goede zaak zou zijn, is het échte probleem niet de kredietbeoordelaars, maar de slechte staat van de overheidsfinanciën in een aantal eurolanden. De voorwaarde van Europese leiders dat banken moeten bijdragen aan een nieuw reddingsplan voor Griekenland is vooral symboolpolitiek. In werkelijkheid hebben de eurolanden geen andere keus.

Of we het nou leuk vinden of niet, het helpen van de zwakke landen is bovenal ook in het belang van de sterke eurolanden. Daar verandert een verlaging van het oordeel door Moody’s of Standard & Poor’s helemaal niets aan. Voor de meeste IJslandse rokers zit er echter niets anders op dan af te kicken van de sigaret, als het wetsvoorstel wordt aangenomen.

De auteur is econoom bij Rabobank Nederland.