Gisteren wees de Noorse minister van Justitie, Knut Storber­get, de kritiek dat de politie zich onvoldoende zou hebben gericht op rechtse extremisten echter van de hand. „Ik wil onderstrepen dat de aandacht van de politie voor deze kringen prioriteit heeft gehad en dat zij er daarbij in is geslaagd om deze op een goede manier de kop in te drukken,” zei de bewindsman.

Op welke manier er prioriteit aan rechts-extremisme is gegeven, zei Storberget er echter niet bij. Van belang daarbij is tevens de vraag in hoeverre Breivik als eenling zijn plannen heeft beraamd. Breivik zelf heeft inmiddels beweerd dat hij deel uitmaakt van een groter netwerk.

Zijn advocaat, Geir Lippestad, heeft laten weten dat Breivik naar eigen zeggen hulp heeft gehad van twee cellen in Noorwegen en diverse andere in het buitenland. De veiligheidsdienst (PST) van de Noorse politie blijft er vooralsnog echter bij dat hij alleen heeft gehandeld. „Dit is een speciale vorm van terrorisme. Breivik is een ”lonely wolf” (eenzame wolf), die onder alle radars bleef. Hij leidde ook een extreem legaal bestaan”, legde een PST-topvrouw gisteren uit op een persconferentie.

De veiligheidsdienst erkent de mogelijkheid dat hij steken heeft laten vallen. „Maar de vraag of we hebben gefaald, moeten anderen beantwoorden”, reageerde analist Jon Fitje van de dienst. Het grote probleem met Breivik was volgens Fitje echter dat signalen vooraf ontbraken. „We moeten wel iets opvangen, dat wil zeggen een aanwijzing krijgen in een zaak rond een persoon. Maar het is Breivik gelukt om lange tijd alles voor zichzelf te houden.”

Dat Breivik openlijk extreme opvattingen verkondigde en wapens en kunstmest kocht was niet genoeg. Fitje: „We hebben zijn uitlatingen nader bekeken, maar die zijn niet opvallend alarmerend. Als we alle mensen in de gaten moeten houden die zich kritisch uitlaten, worden het er wel erg veel. Zo’n samenleving willen we niet.”

Terwijl bewindsman Storber­get van kritiek op de veiligheids- en inlichtingendienst van de politie niets wil weten, is er wel forse kritiek bij het Noors Antiracisme Centrum, een onafhankelijke instantie voor de bestrijding van racisme. De instelling toonde zich verrast over het feit dat de veiligheidsdienst PST Breivik niet in het vizier heeft gehad.

In een gisteren uitgegeven verklaring stelt het centrum dat het Breivik zelf niet kende, maar dat het na de aanslagen wel duidelijk is geworden dat zijn naam bekend was in anti­racistische netwerken en bij individuele personen waarmee het centrum samenwerkt, 
„iets wat wijzelf pas ontdekten na de terreurdaden.”

Volgens het instituut waren die netwerken en individuele personen ervan op de hoogte dat Breivik „actief zijn menig spuide op internet en dat hij internationale contacten onderhield.”

Daar staat tegenover dat Breivik zich heeft onthouden van dreigen met geweld. „Dat stemt overeen met het lage profiel dat hij bewust hield.”

De racismebestrijders zeggen wel begrip te hebben voor de verklaring van de veiligheidsdienst dat het moeilijk is om personen als Breivik te ont­maskeren. Ze stellen echter ook de vraag of de dienst wel voldoende actief is geweest. Dat geldt dan met name voor het volgen van de „debatfora waar personen met extreme standpunten actief zijn.”

Daarnaast meent het centrum dat de veiligheidsdienst te weinig in contact is geweest met kringen die beschikken over kennis van het rechts-extremisme.

Dit soort kritiek –dat de inlichtendiensten te veel energie hebben gestoken in de terreurdreiging van islamisten en te weinig van rechts-extremistische zijde– is niet specifiek Noors, maar wordt na de tragedie internationaal geuit. De vraag blijft echter of Breivik inderdaad als ”eenzame wolf” heeft gehandeld of steun heeft gehad van geestverwanten. De PST zet het onderzoek voort.