Murdoch stelde te zijn misleid door ondergeschikten. Hij wees erop dat hij niet alles kan weten nu er over de hele wereld 53.000 mensen voor hem werken. De Britse kranten zijn met 1,6 miljard dollar slechts een fractie van de 32,7 miljard die zijn onderneming hem vorig jaar aan omzet opleverde. Mag allemaal waar zijn, maar dat de duistere praktijken hem totaal onbekend waren, wil er bij mediadeskundige dr. P. Bakker niet in.

Murdoch noemde de dag waarop hij werd verhoord de nederigste van zijn leven. En een BBC-commentator schreef: „Het is moeilijk om in de man die een meter van me vandaan zit de mediamagnaat te zien die mijn leven lang al gevreesd wordt door politieke leiders.”

Bakker, lector aan de Hogeschool Utrecht, is zomaar niet klaar als hij de omvang van Murdochs imperium beschrijft. Alleen al in Engeland bezit de mediatycoon de grootste krant van het land –The Sun–, de grootste zondags­krant –het nu plotseling opgeheven News of the World– en andere toon­aangevende bladen, zoals The Times en The Sunday Times, om nog maar te zwijgen over zijn belangen in de televisie­wereld.

„Murdoch is een machtsfactor die niet te omzeilen is”, zegt Bakker. „De beide grootste partijen, de Conservatieven en het sociaaldemocratische Labour, hebben steeds geprobeerd hem te vriend te houden. Als hij je tegenwerkt, heb je in Engeland een reuzenprobleem.”

Mede door de als vrij conservatief bekendstaande Murdoch zou de Conservatieve premier Thatcher in 1979 aan de macht gekomen zijn. „Maar deze week las ik in de Engelse pers dat hij ook in de tijd van Labourpremier Brown de voor- én achterdeur van de regeringsgebouwen platliep.”

Dat dit in Nederland nauwelijks voorstelbaar zou zijn, relativeert Bakker. „Mediamagnaten hebben we niet en het grote publiek weet niet wie de eigenaren van kranten zijn, maar lijntjes tussen kranten en politieke partijen zijn er veel. Dat mensen vanuit de media overstappen naar de politiek, gebeurt in Nederland ook. Elk land heeft op media­gebied echter zijn eigen geschiedenis. Op televisie­gebied zijn er veel overeenkomsten, maar kranten zijn echt een nationaal product.”

Verschillen genoeg. „In Nederland is er sinds de Tweede Wereldoorlog geen markt meer voor zondagskranten –voordien waren ze er wel–, in Engeland verschijnen ze volop.

Nederlanders zijn abonnee of noemen zich zelfs lid van een krant. Engelse kranten drijven op de losse verkoop, de lezers wisselen daardoor gemakkelijker en dus is de concurrentie heel fel.”

Na het verongelukken van prinses Diana (1997), die volgens de publieke opinie de dood was ingedreven door de bloedhonden van de pers, werden de kranten even wat terughoudender. „Om de lezers niet tegen zich in het harnas te jagen.” Op grond van nieuwe privacywetgeving hebben Britse boulevardbladen sinds 2001 –toen een filmster een schandaalkrant aanklaagde die haar buiten haar medeweten topless had gefotografeerd– een reeks schadeclaims uitbetaald. Dat zette enigszins een rem op wat de roddelpers zich veroorloofde. Maar vanwege de dagelijkse strijd om oplagecijfers duurt de terughoudendheid vaak maar kort, zegt Bakker.

De boulevardpers is ongekend populair in Groot-Brittannië. „Wat opgeklopte feitjes; wat aan elkaar gelijmde foto’s”, bedenkelijke kwaliteit, maar de kranten gaan als broodjes over de toonbank.

Ook opvallend: „De Engelse kranten hebben een complete obsessie met seks: foto’s, toespelingen, grappen, allemaal wat in de sfeer van heimelijk gegniffel. Dat blijft niet beperkt tot de ”Page Three Girls” –dagelijks een topless dame op pagina 3– in allerlei kranten. Seks is er vaak op elke pagina. Dat is in Nederland zo niet voor te stellen.”

Het overgrote deel van de Britten haalt niet alleen sensatie en vermaak, maar ook het nieuws uit de boulevardbladen; slechts een klein percentage beperkt zich tot de kwaliteitskranten, zegt de Britse journalist Philip Lee. Hij redigeert Media Development, het internationale tijdschrift van de christelijke organisatie World Association for Christian Communi­cation (WACC).

De boulevardbladen waren er oorspronkelijk voor de mensen uit de arbeidersklasse, maar vonden later ook bij de middenklasse steeds meer ingang. „Mensen hebben liever vermaak dan inzicht”, verklaart Lee de populariteit van de boulevardbladen, waarvan er dagelijks miljoenen worden verkocht. „Ze willen over het leven van beroemdheden lezen, en over schandalen. Ze geven aan soapseries op televisie de voorkeur boven de beroering van het werkelijke leven. ”Coronation Street” is met zijn ruim vijftig jaar de oudste televisiesoap. Dergelijke series laten zien wat de waarden van het Britse volk zijn.”

Volgens Lee is het moeilijk te zeggen welke invloed deze media op de levenshouding van het Britse volk hebben. „Ik denk dat waarden en normen vooral in gezin, school, werkomgeving en café worden gevormd en dat de massamedia daarbij aansluiten. In hoeverre de media de besluitvorming rond ethische zaken hebben beïnvloed, is moeilijk te zeggen. We moeten de media niet te gemakkelijk de schuld geven, want dan doen we tekort aan de verantwoordelijkheid die politici zelf voor hun beslissingen dragen. Murdoch, bij alles wat hij goed of verkeerd heeft gedaan, kan met zijn boulevardbladen nu gemakkelijk een zondebok worden voor het kwaad in de samenleving zelf. Kwaad waarmee de mensen niet geconfronteerd willen worden, laat staan dat ze er iets aan zouden willen doen.”

Mediamagnaat

Rupert Murdoch (80) is eigenaar van News Corporation, na Walt Disney het grootste mediaconglomeraat ter wereld. Hij bezit boulevardbladen als The Sun in Londen, The Post in New York, The Herald Sun in Melbourne en The Daily Telegraph in Sydney.

Na het plotselinge overlijden van zijn vader erfde Rupert de krant News van hem. In 1964 richtte hij The Australian op, de eerste en enige nationale krant van zijn land. In de jaren daarna bouwde hij zijn imperium uit door in meerdere landen kranten, bladen en omroepen over te nemen. In 1985 werd hij zelfs Amerikaans staatsburger, een wettelijk vereiste om eigenaar van een Amerikaans televisiestation te kunnen zijn.

Al in 2005 bleek dat de mobiele telefoons van medewerkers van de Britse prinsen William en Harry door Murdochs zondagskrant News of the World werden afgeluisterd. Ook acteurs, voetballers en anderen zouden daar het slachtoffer van zijn geworden. De krant betaalde de afgelopen jaren miljoenen ponden aan schadeclaims.

Vorige week bleek dat het blad niet alleen politici en beroemdheden afluisterde, maar ook slachtoffers van misdaden. Een privédetective die voor de krant werkte, hackte in 2002 de telefoon van de 13-jarige Milly Dowler, die werd vermist en na een halfjaar vermoord is teruggevonden in een afgelegen bosgebied. Een portier van een nachtclub is vorige maand voor de moord ver­oordeeld.

Murdoch nam direct maatregelen toen het schandaal losbarstte. In grote advertenties betuigde hij spijt voor de afluisterpraktijken. Hij verraste de wereld door News of the World op te doeken, om de schade aan zijn imperium beperkt te houden. Vorige week zondag verscheen het laatste nummer van het 168 jaar oude boulevardblad, dat een oplage van een kleine 3 miljoen exemplaren telde.

Murdoch herhaalde zijn excuses dinsdag voor een Britse parlementscommissie. De zitting werd onderbroken toen een komiek de mediamagnaat belaagde met een taart van scheerschuim.

Inmiddels is de Amerikaanse federale recherche FBI een onderzoek begonnen naar het mogelijk tappen van telefoons van nabestaanden van de slachtoffers van de terroristische aanslagen op 
11 september 2001.

De topman van Scotland Yard, de Londense politie, stapte zondag op vanwege vermeende banden van het korps en hemzelf met de schandaalpers. Oud-chef Rebekah Brooks werd gearresteerd wegens de afluisteraffaire bij de krant News of the World. En de Britse premier David Cameron heeft inmiddels verklaard het volledige perstoezicht te willen herzien.