Veel musea overleven golf aan bezuinigingen niet
„Want op klanten zonder geld, daar ben ik niet op gesteld. Dag gemeente Rotterdam! Dag Onderwijsmuseum.” Het Onderwijsmuseum in Rotterdam luidt de noodklok: stevige bezuinigingen bij het Rijk en de gemeente bedreigen het museum in zijn voortbestaan. En er zijn meer musea waar de subsidiekraan dichtgaat.
Gamen, video’s bekijken en knutselen: het kan tegenwoordig allemaal in het museum. Dat dit meer geld kost dan alleen de prijs van het entreekaartje, kan iedereen op zijn klompen aanvoelen. Subsidie, daar staat of valt een museum mee. Of het geld nu uit de pot van het Rijk, de provincie of de gemeente komt, zonder subsidie gaat het in veel gevallen niet. Op 10 januari sloot het Tilburgse Scryption, een museum over schriftelijke communicatie, de deuren. De gemeente zette de subsidie van 200.000 euro stop en het museum kon deze klap niet opvangen. Andere musea vrezen ook voor sluiting. Het Frans Hals Museum, het Nationaal Rijtuigmuseum, het Nederlands Kachelmuseum en museumgoudA zijn er maar enkele die de toekomst donker inzien. Deze musea krijgen hun subsidies allemaal van provincie of gemeenten en niet van het Rijk. Gemeenten zetten er op verschillende plaatsen het mes al in. Het Rijk maakt deze maand de bezuinigingen op cultuur bekend.
Zoals altijd heeft de overheid bezuinigingen op de subsidies voor cultuur boven aan het lijstje staan. Alleen al naar de rijksgesubsidieerde musea ging in 2009 een bedrag van 269.843.310 euro. Zelf sprokkelden deze musea dat jaar 92.300.890 euro bij elkaar, zo’n 34 procent van de totale baten. Dat percentage is heel hoog, gezien het feit dat er ook grote publiekstrekkers zoals het Mauritshuis en het Van Gogh Museum bij zitten die het beeld vertekenen. Zo komt Museum Boerhaave in 2009 maar aan 7 procent.
Om subsidie te houden moeten rijksgesubsidieerde musea in 2013 ten minste 17,5 procent zelf binnenhalen. Daarna moeten hun eigen inkomsten elk jaar met 1 procent van het totaalinkomen toenemen. Voor veel kleinere musea is dit een lastige klus.
Het Breda’s Museum is een voorbeeld van een museum dat tot voor kort bijna volledig op gemeentesubsidie kon draaien, zelfs eigendom van de gemeente was. De 17,5 procentsnorm geldt er niet, omdat het geen geld betrekt van het Rijk. Jaarlijks kende de gemeente 2,1 miljoen euro toe aan de culturele instelling. Het enige waaraan het geld verdiende waren entreekaartjes. Nu moet het museum zelfstandig verder. Breda wil de subsidie afbouwen tot 0,6 miljoen: de nekslag. „We moeten actie ondernemen, want alleen leunen op de overheid werkt niet meer”, concludeert directeur Peter Elbertse. „We zouden meer vrijwilligers kunnen betrekken bij onze activiteiten, zalen kunnen gaan verhuren en het museum geschikt maken als trouwlocatie.”
Een museum dat al langer probeert eigen inkomsten te genereren is het Onderwijsmuseum. In 2010 slaagde het erin om 20 procent van het benodigde budget zelf te verwerven. Het verhuurde zalen, er waren reizende tentoonstellingen en er werden cursussen gegeven. Het overige geld om het museum in stand te houden kwam voor 35 procent bij de gemeente vandaan en voor 45 procent van het ministerie van Onderwijs. Bijzonder is dat het Onderwijsmuseum niet uit het potje van Cultuur, maar van Onderwijs gesteund wordt. Door deze bijzondere positie valt het buiten de 17,5 procentsnorm van rijksgesubsidieerde musea.
De inspanningen die het Onderwijsmuseum heeft geleverd om commerciëler te gaan werken, lijken echter voor niets te zijn geweest nu zowel het Rijk als de gemeente de subsidie wil afbouwen. Directeur Tijs van Ruiten: „De gemeente wil van nu tot 2015 de subsidie terugschroeven naar nul. Bij het ministerie van Onderwijs willen ze de helft minder subsidiëren. Daar komt bij dat we het gebouw dat we huren van de gemeente Rotterdam kwijtraken, omdat we plaats moeten maken voor het University College. Over een paar jaar zijn we enkel een dood archief en hebben we geen publieke functie meer.”
Op de vraag of bezuinigingen dan niet nodig zijn is Van Ruitens antwoord duidelijk. „Natuurlijk. Ons land verkeert financieel in een moeilijke positie. Maar voor een deel zijn er ook domme beslissingen genomen. Zo waren wij vanuit het ministerie van Onderwijs verplicht om scholen gratis toegang te verlenen. Maar een museum is nooit gratis. Bezoekers zijn bereid om een eerlijke prijs te betalen voor een middagje museum, daar mogen we best gebruik van maken.”
De prijs die Nederlanders nu gemiddeld betalen voor een museumbezoek is 2,91 euro, zo blijkt uit een onderzoek van de Atlas voor Gemeenten. Deze prijs is mede zo laag doordat mensen gebruikmaken van een abonnement, de Museumjaarkaart of een reductie.
Beleidsmedewerker Jurrian Meeter van de Museumvereniging is het met Van Ruitens statement over entreekaartjes niet eens. „Elk museum heeft te maken met vaste lasten, zoals het beheer van de collectie, de klimaatregeling binnen het museum, bijzondere lichtapparatuur en personeel. Alle bezoekers die binnenkomen zijn extra. Zij verlenen het museum bestaansrecht. Dan moeten musea andersom laagdrempelig blijven.”
De directeur van de Museumvereniging, Siebe Weide, vindt de kortingen die veel musea al zijn opgelegd onaanvaardbaar. „De afhankelijkheid van subsidie is de laatste jaren sterk afgenomen. Culturele instellingen worden nu met een klap de markt op geduwd. De overheid moet meer geduld betrachten.”
Musea zijn markttechnisch niet zo interessant en kaartjes mogen niet duurder worden, vindt de Museumvereniging dus. Maar wat dan? In de publicatie ”Meer dan waard” verdedigt de belangenvereniging de collectiewaarde, de verbindende waarde, de educatieve waarde, de belevingswaarde en ook de economische waarde van musea. Een heel ander gezichtspunt. Het is goed voor politici om ook eens zo naar een museum te kijken. Een beetje zoals een familie kijkt naar de Friese klok van een betovergrootvader. Hoewel, ook die kan in tijden van nood naar de veiling gaan.
