Nee, het is niet de zoveelste toeristische folder. En een dikke pil met doorwrochte historische studies is het ook niet. Het boekje over de Noord-Veluwe dat de Stichting voor Kunst- en Cultuur Gelderland uitgeeft, verenigt beide. Want hoewel historische overblijfselen in het gebied teruggaan tot de 4e eeuw na Christus, was er in de 1600 jaar daarna nog nooit iemand op het idee gekomen om de samenhang tussen alle monumenten te beschrijven.

„Oudheidkundige verenigingen bestuderen vrijwel allemaal de geschiedenis van hun eigen gemeente”, zegt streekarchivaris Peter van Beek. „Daardoor is er enorm veel kennis beschikbaar. Maar mensen zijn vaak geneigd de verschillen tussen gemeenten aan te dikken. Terwijl veel plaatsen op de Noord-Veluwe een gezamenlijk verleden hebben.” Ondanks de verschillen staan juist de oudheidkundige verenigingen aan de basis van het boekje. Dat is het gevolg van het nieuwe cultuurbeleid van de provincie Gelderland. Daarin krijgen regio’s een bepaald bedrag dat ze naar eigen inzicht mogen besteden om karakteristieke onderwerpen uit hun omgeving te belichten.

Op de Noord-Veluwe kozen de zes gemeenten in het gebied voor een boekje. Dat beschrijft de historie van de omgeving in een reis door de tijd. Dat die meer dan 1000 jaar geleden begon, is af te leiden uit grafheuvels, die onder meer te vinden zijn bij Epe. Maar ook de dijken langs de vroegere Zuiderzee zijn sporen van menselijke activiteit eeuwen geleden. Meer tastbaar zijn de historische kernen van steden als Elburg en Hattem. De laatste plaats vormde ooit het noordelijkste puntje van het hertogdom Gelre. Daarom stond er een kasteel met muren van maar liefst 6 meter dik. Zonder het gisteren verschenen boekje zou je niet weten dat er nog steeds sporen zijn achtergebleven. Zoals restaurant ’t Spookhuys, dat het laatste restant is van de voorburcht.

Ook beschrijft het boekje monumenten waar je als leek zo voorbij zou lopen. Al was het maar omdat ze moeilijk te vinden zijn. Neem nu landhuis ’t Spijker in Oldebroek. Het witgepleisterde gebouw is waarschijnlijk een restant van een middeleeuws klooster. In vroeger dagen brachten boeren er de tienden van hun oogst, als betaling aan hun landeigenaar. Een ander uniek gebouw ligt in Noordeinde, vlak bij Kampen. Het zijn een kerk en een huis onder één dak. In 1845 werd er een hervormde kerk geïnstitueerd. Een steen in de voorgevel verwijst daarnaar. Tot op de dag van vandaag komen kerkgangers nog naar het witte huis aan de Grote Woldweg.

Het verhaal van de vele papiermolens die de Veluwe ooit kende wordt het best verteld met het voorbeeld van de kopermolen van Zuuk. De watermolen begon honderden jaren geleden met het malen van koren. Vervolgens kwamen er een papiermolen en een kopermolen. De waterkracht werd toen aangewend om ruw koper tot platen te persen. Vandaag de dag maalt de molen weer koren, na nog een intermezzo als opnieuw papiermolen. En zo is de cirkel weer rond. Alleen is de molen nu vooral een toeristische trekpleister. Daarmee verdient hij een plaatsje in een reisgids.

Het boekje ”De Noord-Veluwe, een cultuurhistorische reis”, is verkrijgbaar bij de VVV’s en boekhandels in het gebied.