De vraag of de NAVO buiten haar grondgebied kan optreden, lokte vroeger steevast heftige debatten uit. Maar sinds vorig jaar overeengekomen is dat de NAVO buiten het gebied van de lidstaten in actie mag komen, wordt dit debat gesmoord.

Deze week is voor het eerst besloten om ook daadwerkelijk buiten NAVO-gebied te opereren. De NAVO neemt in Afghanistan de leiding van ISAF over en via hulp aan Polen doet het zelfs iets aan de wederopbouw van Irak.

Ook het gemak waarmee deze besluiten werden genomen, was uitzonderlijk. Volgens NAVO-woordvoerders was de slotverklaring al helemaal door diplomaten afgelakt voordat de politici gisterochtend bij elkaar kwamen. Meestal ligt er alleen nog maar een ruwe schets op tafel, waarover de lidstaten nog niet zijn uitgepraat.

De slotverklaring noemt de NAVO in de eerste alinea zelfs „het essentiële transatlantische platform voor veiligheid.” Volgens Amerikaanse NAVO-bronnen was het aanvankelijk de bedoeling om alleen te spreken over een „essentieel platform voor overleg”, maar onder druk van de VS-delegatie zou dit zijn versterkt tot „platform voor veiligheid.” Met zo’n verklaring geven de lidstaten aan dat de NAVO weer de hoogste prioriteit heeft.

De voortvarendheid waarmee de ministers grote beslissingen namen, leidde zelfs tot een verleggen van de horizonten. Sommige ministers zinspeelden tijdens de lunchbijeenkomst op een NAVO-vredesmacht in het Midden-Oosten, „als er een oplossing komt voor het Palestijns-Israëlische conflict”, zoals minister De Hoop Scheffer het uitdrukte. NAVO-topman Robertson bevestigde dat hierover was gesproken. Andere bronnen binnen de NAVO meldden zelfs dat Robertson dit punt zelf had geopperd. Kort geleden zou zo’n NAVO-vredesmacht in dit gebied even hypothetisch zijn geweest als een stabiele vrede tussen Israël en de Palestijnen.

Al dit optimisme betekent niet dat het conflict over Irak achteraf gezien toch niet zo levensbedreigend voor het transatlantisch bondgenootschap was als in februari werd gezegd. Volgens secretaris-generaal George Robertson heeft de patstelling de NAVO „beproefd en uitgedaagd.” Maar inmiddels is bewezen dat het bondgenootschap „de ultieme garantie is voor de collectieve verdediging van zijn lidstaten.” De besluiten die de NAVO de afgelopen dagen heeft genomen, bewijzen volgens Robertson de aanwezigheid van „een diepe praktische overeenstemming over de toekomst van de transatlantische verhoudingen.”

De besluitvorming van de afgelopen dagen duidt op een pragmatische belangenafweging van de lidstaten. De Verenigde Staten noch Frankrijk en Duitsland winnen aan het verlammen van het bondgenootschap. Zolang internationale organisaties op de een of anderen wijze de belangen van de lidstaten dienen, blijven ze bestaan. Op dit moment zouden alleen de Verenigde Staten zich zonder veel schade van de NAVO kunnen ontdoen. Maar grosso modo maken de Amerikanen de dienst uit binnen de alliantie, dus het is niet waarschijnlijk dat ze hier inderdaad toe overgaan.

Eind vorige week leek het echter niet zo’n gemakkelijke top te worden. Er hingen zelfs donkere wolken boven de NAVO-bijeenkomst in het zonnige Madrid. De bewering van de Amerikaanse onderminister Paul Wolfowitz dat de beschuldigingen over massavernietigingswapens in Irak alleen een „bureaucratische” constructie was om zoveel mogelijk landen achter een aanval te krijgen, zou voor minister Colin Powell geen goede binnenkomer zijn geweest bij zijn NAVO-collega’s.

Gelukkig voor Powell mocht hij president Bush begeleiden op zijn reis door het Midden-Oosten en kon hij de NAVO-top overlaten aan zijn onderminister Marc Grossman. Die probeerde vervolgens zoveel mogelijk buiten de ogen van de media te blijven.

Ook de geruchten dat er zowel in Amerika als in Groot-Brittannië door de regering is gerommeld met de inlichtingen over Irak, was een lastig onderwerp. De Britse minister van Buitenlandse Zaken, Jack Straw, verliet de top daarom al snel weer.

Voor de Nederlandse regering kan de kwestie van de vervalste inlichtingen eveneens voor problemen zorgen. „Ik houd me aan de logica van de VN-resoluties die constateerden dat Irak niet meewerkte aan de wapeninspecties. Ik heb nog eens nagekeken wat ik hierover allemaal heb gezegd, maar ik heb daar achteraf geen moeite mee”, zei minister De Hoop Scheffer.

Strikt genomen is dat juist, maar als de regering-Blair op dit punt in het Lagerhuis in de problemen komt en een parlementair onderzoek in de Verenigde Staten moeilijk te verteren feiten aan het licht brengt, heeft ook de Nederlandse regering iets uit te leggen. Het enige onzekere is dan of de kwestie Irak vervolgens opnieuw binnen de NAVO voor een conflict zal zorgen.