In Huissen (bij Arnhem) heeft vrijdag en zaterdag het symposium ”Veelkleurig Vieren” plaats, georganiseerd door de denktank EredienstCreatief, die zich bezighoudt met actuele vragen rond kerkdienst, liturgie en muziek.

Op het programma staan workshops door Nederlandse sprekers, voor de hoofdlezingen is prof. Witvliet gevraagd. De Amerikaanse hoogleraar reageert op een aantal vragen.

Bent u op de hoogte van de situatie op liturgisch gebied in Nederland?

„De achterliggende maanden heb ik veelvuldig contact gehad met mensen uit Nederland. De uitdagingen en kansen op liturgisch gebied blijken wereldwijd grotendeels hetzelfde. Je ervaart de eenheid in Christus én je leert van elkaar.”

In Nederland staan de reformatorische en de evangelische traditie nogal eens op gespannen voet met elkaar.

„Zowel de reformatorische als de evangelische traditie is enorm complex; deels overlappen ze elkaar. Beide tradities zijn gericht op het christelijke discipelschap. Met ons instituut, het CICW (zie kader, JvdK), willen we graag gereformeerde inzichten delen met de evangelische wereld. Omgekeerd vinden we het belangrijk om evangelische ideeën bij gereformeerden onder de aandacht te brengen. Vaak werken we daar waar beide samenkomen.”

Vaak is het de vraag in hoeverre de kerk zich moet aanpassen aan de tijd.

„De liturgische praktijk wordt onvermijdelijk gevormd door de context. Ik vind dat de postmoderne tijd uitdagingen en kansen biedt aan de kerk. Bijvoorbeeld een nieuwe openheid voor artistieke expressie. Maar er is ook het gevaar van pluralisme, dat de christelijke overtuiging kan verzwakken.”

Veel kerken hebben een lange liturgische traditie. Hoe moeten we die waarderen?

„Ik houd enorm van historische liturgische praktijken en doe altijd mijn best die aan mijn studenten uit te leggen. Ik denk dat ze een rijke schat aan wijsheid te bieden hebben. Negeer je die, dan is er sprake van verarming. Dat betekent niet altijd dat we ze moeten kopiëren; we moeten ervan leren. In veel gevallen zie je al snel dat historische praktijken zo vitaal en betrouwbaar zijn dat je ze niet zou willen missen.”

Veel kerken in de reformatorische traditie hebben een sobere liturgie: alleen psalmen, begeleid door het orgel, een grote plaats voor de preek.

„Ik houd van psalmzingen, van orgelmuziek, van een stevige preek. Ik hoop dat ze allemaal opnieuw zullen floreren. Tegelijk: het orgel is niet het enige instrument dat de zang kan begeleiden. De liturgie moet eerbiedig en plechtig zijn, maar dat betekent niet dat het sober of somber moet zijn. In een eredienst moet ruimte zijn voor het hele spectrum aan emoties dat in de psalmen te vinden is.”

De geschiedenis leert dat veel kerken die vernieuwingen in de liturgie invoerden, vervolgens leegliepen.

„Ik houd er niet van om de liturgische praktijk af te meten aan het aantal mensen dat eraan deelneemt. In de VS is populariteit niet altijd een goede maatstaf voor wat Bijbels verantwoord en blijvend vitaal is. Maar dat vernieuwing een probleem kan zijn, is duidelijk. Het kan mensen wegjagen, vanwege de veranderingen zelf, of vanwege de manier waarop ze worden doorgevoerd.”

Moet de kerk met haar liturgie naar binnen gericht zijn, of juist laagdrempelig voor buitenstaanders?

„In de geschiedenis van de christelijke liturgie is altijd geprobeerd beide te doen: de eigen gemeente op te bouwen, gasten te verwelkomen, te bidden voor zowel de lokale noden als de nood van de wereld. De problemen beginnen als we het een zonder het ander doen.”

Wat zijn voor u criteria voor een Bijbels verantwoorde liturgie?

„Dat vergt een lang antwoord! In het kort: de eredienst moet ruimte creëren om gehoor te geven aan de Bijbelse opdracht ten aanzien van aanbidding: samen bidden, het Woord verkondigen, de sacramenten bedienen, zingen tot God. De eredienst moet God op een betrouwbare manier weergeven, zoals de Bijbel over Hem spreekt, vooral in het licht van wat Jezus ons van Hem heeft laten zien. De eredienst moet ook vorm geven aan de manier waarop we met God omgaan, in overeenstemming met hoe de Bijbel daarover spreekt. We hoeven God niet te manipuleren of om te kopen. Integendeel, we mogen met Hem vertrouwelijk omgaan, verbondsmatig, als een geloofsgemeenschap.”

Als het gaat om zang en muziek: is alles geoorloofd, of zijn er grenzen?

„Muziek in de eredienst moet een plaatselijke gemeente in staat stellen Gods Woord te proclameren en samen deel te nemen aan het gebed. Dat betekent dat de mensen die bidden en verkondigen iets moeten hebben met de gebruikte muziek. En de muziek moet voor die momenten geschikt zijn. Dit uitgangspunt leidt niet automatisch tot één muziekstijl die voor elke culturele context geschikt is. Maar het kan een gemeente helpen duidelijk te krijgen welke muziekstijl het meest past bij de eigen specifieke context.”

Prof. Witvliet

Prof. dr. John D. Witvliet (43) is directeur van Calvin Institute of Christian Worship (CICW), gelieerd aan Calvin College en Calvin Theological Seminary in Grand Rapids (VS). Hij is opgeleid in zowel de theologie als de muziek en geeft les in de vakken gemeenteopbouw, liturgie en muziek.

De hoogleraar adviseert gemeenten die zich bezinnen op vernieuwingen in de liturgie. Witvliet heeft een groot aantal publicaties op zijn naam staan over onder andere de geschiedenis van de liturgie, de vroegchristelijke liturgie, de liturgische praktijk, de plaats van muziek en kunst in de eredienst, de psalmen in de eredienst, kinderen in de eredienst en de doop.

In Kerkbreed komt iedere week een persoon aan het woord die een reflectie geeft op een opvallende gebeurtenis of ontwikkeling in het kerkelijk leven. Vandaag: prof. dr. John Witvliet uit Grand Rapids. Vrijdag en zaterdag is hij hoofdspreker op een symposium in Huissen over liturgie in protestantse en evangelische kerken.