Expositie in Domkerk met kerkinterieuren van Hugo Pasman
De Domkerk in Utrecht blijft overweldigend. In deze kathedrale ruimte ogen zelfs de grote schilderijen met kerkinterieuren van Hugo Pasman klein. Tegelijk kunnen ze op geen mooiere plek hangen voor een expositie. Ze krijgen door hun omgeving een extra accent. „Ik wil de stilte vangen.”
Het is rustig in de Domkerk. Enkele bezoekers dwalen rond. De geluiden van de stad dringen niet door. Een gids wijst een paar mensen op details hoog aan het plafond. Hun hoofd gaat in de nek om de lange lijn naar boven te volgen en het bewuste detail hoog boven de grond te ontdekken.
De Zutphense schilder Hugo Pasman (1951) weet met zijn penseel bijna eenzelfde reactie te bewerkstelligen. Het licht- en lijnenspel op zijn schilderijen geeft zijn werk hoogte en ook diepte.
Het mooiste voorbeeld daarvan is het olieverfschilderij waarop Pasman het interieur van de basiliek van Paray-le-Monial heeft vastgelegd. Lange blauwe lijnen in verticale richting. Hier en daar een lichtblauw accent. Zwarte verf markeert de schemerhoeken van het gebouw. De ramen zijn wit. Prachtig valt het licht op de vloer van de Franse kerk. De bezoeker kan zo het schilderij binnenstappen. Hij proeft de ruimte. Het spel met het licht. De stilte.
Het doek is met andere kerkinterieuren van Pasman te zien op de tentoonstelling ”Tussen monument en sacrale ruimte” in de Domkerk van Utrecht. Op verschillende plaatsen in de kerk hangen 22 werken van de kunstenaar.
De werken kenmerken zich door de afwezigheid van overdaad, door soberheid, gecombineerd met diffuus binnenvallend licht. Indrukwekkend is het olieverfdoek met de ‘bruine’ kerk van het Franse Vézelay en ook het lichtere bedehuis La Cordelle, eveneens in de Franse Bourgondië, ademt die sfeer. Ook op de kleinere gouachetekeningen –plakkaatverf– weet Pasman de ruimte te laten voelen, zo is in Utrecht te zien. De kunstschilder omschrijft zijn aanpak als ”ademend schilderen”. „Het is het scheppen van licht en ruimte. Wat mij vervulde, maak ik zichtbaar.”
Wat heeft u met kathedralen en kerken?
„Die belangstelling is in 1994 ontstaan. Ik was op bezoek in Frankrijk. Kennissen hadden me aangeraden naar de abdij Saint Philibert in Tournus te gaan, omdat die zo mooi is. De ruimte van de kerk heeft me getroffen. Ik heb daar een ervaring opgedaan.”
Wat die ervaring inhoudt, kan hij moeilijk beschrijven. „Stilte… Ruimte… Stilte moet je ervaren, dat kun je niet omschrijven. Dat kun je niet met woorden uitleggen. Als ik in een kerk of een landschap ben, wil ik daar zo diep mogelijk opnemen wat ik zie, voel, ervaar.”
Zijn het artistieke of religieuze ervaringen die u opdoet?
„In dit soort kerken valt dat samen”, zegt Pasman – die er na een aarzeling aan toevoegt dat hij gelovig is, maar niet kerkelijk.
De meeste kerken die hij schilderde staan in de Franse regio Bourgondië. Een gebied waar hij graag komt en waar hij veel kerken met de „eenvoud” van de romaanse architectuur kan tegenkomen. „Daar houd ik van.”
In Nederland staan ook veel mooie kerken…
„Ik zou die ervaring wellicht ook in Nederlandse kerken opgedaan kunnen hebben, maar omdat ik in Bourgondië gepakt ben door de kerken en ik daar veel moois tegenkom gaan mijn werken over kerken in dat gebied. Ik schilder ook berglandschappen: ook weer uit één gebied, de Franse Alpen; niet de Amerikaanse Rocky Mountains of de Franse Pyreneeën, maar de Franse Alpen.”
Hoe gaat u te werk? Maakt u schetsen of foto’s in de kerken?
„Nee, ik maak geen foto’s of tekeningen als ik in de kerken rondkijk. Als ik foto’s zou maken, zit er techniek tussen mij en de omgeving. Ook foto’s zijn een weergave, een interpretatie, van de werkelijkheid. Op een foto kun je nooit het geheel van een ruimte vastleggen. Nee, ik neem alles in me op. Die indrukken neem ik mee naar huis. Daar ga ik dat uitwerken. In de beslotenheid van mijn atelier. Ik maak dan series tekeningen. Van daaruit heb ik aan deze doeken gewerkt.”
In de Domkerk hangt een selectie van het werk van Pasman. Veel schilderijen heeft hij in de achterliggende jaren verkocht.
Tussen de 22 getoonde kunstwerken valt er één op. Daarop is een deel van de vloer van de kooromgang van de kerk in Saint-Benoît te zien. „Ik heb veel vloeren geschilderd. Dat is begonnen in Brancion. Toen ik daar rondliep, trof het me hoe de stenen eruitzagen. Ik realiseerde me hoeveel mensen er door de eeuwen heen over die stenen –graven– hebbengelopen.”
In het noordtransept van de Domkerk hangt heel ander type werk van Pasman. Behalve olieverf en gouache gebruikt hij Oost-Indische inkt. Die tekeningen hebben een heel andere uitstraling: sober, strak zwart-wit. „Ik houd van die techniek vanwege de eenvoud die je ermee kunt weergeven.”
De twee bezoekers met de gids zijn weer weg. Zij hebben geen aandacht besteed aan de schilderijen van Pasman. Het ging hen om de Domkerk. Een gemiste kans. Ze hadden meteen even een bezoek kunnen brengen aan de prachtige Franse kerken van de Zutphense schilder. Een bezoek aan zijn kerken. Zijn stilte.
Reproducties
De tentoonstelling ”Tussen monument en sacrale ruimte” in de Domkerk is tweeledig. Behalve een serie werken van Pasman is er een aantal reproducties van 17e- en 19e-eeuwse kerkinterieuren te zien. Het gaat om reproducties van werk van Saenredam, Nieuwenhuyzen en Hovy. Schilders die elk hun eigen stijl van schilderen en tekenen hebben. Kunstenaars zoals Saenredam (17e eeuw), benadrukken het monumentale van de gotische architectuur. A. W. Nieuwenhuyzen (19e eeuw) toont hoe tussen zware kolommen het licht naar beneden stroomt en suggereert tegelijkertijd dat er onder die overweldigend hoge bogen toch beschutting te vinden is. De laat-19e-eeuwse impressie van een kooromgang door E. Hovy is weemoedig, romantisch.
De kunstwerken die de expositiecommissie van de Domkerk deze keer selecteerde moeten als een „soort kijkwijzer fungeren voor verschillende manieren waarop de Domruimte gezien en beleefd kan worden.” Deze kunstwerken geven er een indruk van hoe de kerk er vroeger uitzag. De tentoonstelling is met medewerking van het Utrechts Archief samengesteld.
De dubbelexpositie loopt tot 26 april. De Domkerk is vrij toegankelijk.
