Lezers van dezelfde Bijbel blijken er op het gebied van geld verschillende normen op na te houden, die soms lijnrecht tegenover elkaar staan. Twee economieredacteuren van het Reformatorisch Dagblad (RD) –hier: Grijs en Wit– reageren op een aantal stellingen, gewapend met argumenten van RD-lezers. Saillant detail: zowel Grijs als Wit heeft wel eens mensen zwart ingehuurd voor klusjes.

Een economie kan niet zonder zwartwerk.

Wit: „Zwartwerken is niet gezond voor een economie. Hét bewijs is een land dat we pas voor miljarden hebben geholpen: Griekenland. Daar maakt zwartwerk een groot deel uit van de economie, en je ziet welke negatieve effecten dat heeft op de officiële cijfers.

Uit een overzicht van econoom Friedrich Schneider blijkt dat in landen die economisch het minst gezond zijn het meest wordt zwartgewerkt – Spanje, Bulgarije... Zwartwerk zal meer voorkomen in een land waar met allerlei regels een loopje wordt genomen, waar omkoping en steekpenningen aan de orde van de dag zijn. Iedereen is gebaat bij een vrije markt met duidelijke regels.

Zwarte economie ondergraaft zelfs de witte economie. Wie zwartwerkt, kan tegen een veel lagere prijs diensten aanbieden, terwijl de witwerker zich uit de markt prijst. Voor de laatsten wordt het bij veel zwartwerk moeilijker te overleven. Maar intussen draagt een zwartwerker niet bij aan een vangnet voor zwakkeren in de samenleving. Hij betaalt geen premies over het geld dat hij verdient. Dat is funest voor een samenleving. Een zwartwerker rijdt over de snelweg om een klusje te doen, maar draagt zelf niet bij aan de snelweg.”

Grijs: „Ook zwartwerk is een economische activiteit, die weer voor inkomen en groei zorgt. Alleen blijkt die groei niet uit officiële cijfers. Economie is er niet voor de economie, maar om mensen een stuk welvaart te geven. De mooiste definitie van economie vind ik altijd: Economie bestudeert het gedrag van de mens in het streven naar welvaart.

De uitspraak ”Doordat ik zwartwerk, zwengel ik de economie aan” klopt. Zwartwerk geeft ook een positieve impuls.”

Wit: „Natuurlijk levert zwartwerk inkomen op, maar wel op microniveau, voor het individu. Als je een zwarte klus laat uitvoeren, houd je geld in je zak, en de klusser verdient iets, wat hij vervolgens weer kan uitgeven. Maar uiteindelijk moet je afwegen wat belangrijker is – het beetje nut voor degenen die belasting ontduiken, of de extra druk die zij leggen op de schouders van mensen die het niet doen.”

Grijs: „Als samenleving bepaal je: Dit zijn onze collectieve wensen, die financieren we uit het totaal aan belastingen. Doordat er zwart wordt gewerkt, gaat de officiële belastingdruk wat omhoog. Je kunt zeggen: Dat accepteren we gewoon, en we accepteren ook dat een deel van het inkomen niet wordt belast. De wet moet worden aangepast.”

Wit: „Dan wordt probleem toch veel groter? Als je het accepteert, zet je de deur wagenwijd open naar meer zwartwerk. Zo krijg je een selffulfilling prophecy en een eindeloze spiraal. Mensen gaan steeds meer zwartwerken omdat de belastingdruk zo hoog is, vervolgens moeten belastingen verder omhoog omdat het groepje mensen dat belasting betaalt kleiner wordt.”

Grijs: „Het is een breed gevoelen onder burgers dat de overheid zich niet zou moeten bemoeien met kleine klussen. We zouden een deel van wat nu zwartwerk is moeten legaliseren en zorgen dat dit wit wordt. Daarna hoop je dat mensen als ze boven die limiet gaan het zwartwerk netjes opgeven, of ermee stoppen.

Ik gun mensen die het niet zo breed hebben best dat een zwartwerker een klusje voor hen doet, en dat een man met een groot gezin wat kan bijklussen om zijn inkomen te verhogen.”

Wit: „Niemand zal zeggen: Ik gun een arme niet dat een beunhaas zijn cv-ketel maakt. Aan de andere kant weten we allemaal dat juist ook rijken gebruikmaken van zwartwerk. Als je zegt: Klussen tot 3000 euro mogen zwart, dan profiteren ook rijkeren hiervan én prijs je eenvoudige schilders uit de markt. Dan zou je weer de limiet moeten stellen dat iemand tot bepaalde inkomsten gebruik mag maken van zwartwerken.”

Grijs: „En ook voor degene die de klus uitvoert zou je dan een inkomensgrens moeten stellen... Dus een goede oplossing is heel moeilijk. Maar er moet toch iets kunnen. Het is niet zwart-wit.”

Belastingen zoals het successierecht en de overdrachtsbelasting hebben iets onrechtvaardigs in zich. De overheid werkt zwartwerk zelf in de hand.

Grijs: „Het gaat me te ver om te zeggen dat de overheid zwartwerk in de hand werkt. Maar het vóélt onrechtvaardig als een deel van het geld dat je ouders hebben gespaard naar de fiscus moet, via het erfrecht. Overdrachtsbelasting: idem dito. Als er voor een belasting weinig draagvlak is in een samenleving, moet je je afvragen of je die in stand wilt houden.

Als een staat de belastingdruk steeds verhoogt, wordt zwartwerk wel aantrekkelijker. De Bijbel noemt trouwens ook een voorbeeld rond dit onderwerp. Denk maar eens aan koning Rehabeam in het Oude Testament, die het volk zware belastingen wilde opleggen. Hij werd gewaarschuwd: Dit gaat fout.”

Wit: „Draagvlak is belangrijk voor belastingen. Maar het is ook van alle tijden dat mensen het onrechtvaardig vinden dat ze geld moeten afdragen, omdat ze het gevoel hebben dat hun iets wordt afgenomen. Houd in de gaten dat er wél iets voor terugkomt. We leven in een land dat je opvangt als je werkloos bent. Het geld dat wij bijdragen verdwijnt niet in een groot zwart gat.

We leven in een democratie. Als het beleid je niet bevalt is de weg richting verandering toch: stemmen. Niet: zwartwerken.”

Als je een keer klust voor iemand en je krijgt er geld voor, dan kun je dat best als schenking zien.

Wit: „Het woord schenking draagt in zich dat je iets om niet doet. Iemand zwart uitbetalen voor een klusje kan nooit een schenking zijn.”

Grijs: „Volgens de fiscus kun je zo’n betaling inderdaad als schenking zien als je geen uren afspreekt en vooraf geen tarief noemt.”

Wit: „Schenking gebeurt uit vrijgevigheid, uit altruïsme. Dat gaat natuurlijk niet op als de klusser een vergoeding verwacht. Je moet die oplossing niet willen voor zwartwerk omdat die óók het hele belastingstelsel ondermijnt. Tegen het meisje bij de supermarkt kun je toch niet zeggen, nadat je uitgebreid producten in de winkel hebt uitgezocht: „Ik ga je een schenking doen, dus hoef ik geen btw te betalen”?”

Belastingregels zijn te ingewikkeld. Burgers weten niet meer wat wit en wat zwart is.

Wit: „Burgers weten heel goed waarom ze een zwarte schilder inhuren. Ze willen minder uitgeven. Maar het zou wel goed zijn als de overheid een campagne startte die laat zien hoe schadelijk zwartwerk voor de economie is – op financieel en op moreel gebied.

Het is waar dat het sociale stelsel ingewikkeld is. Het zou helpen als de overheid de regels vereenvoudigde. Dat zou bijdragen aan het positieve gevoel van burgers.”

Grijs: „Het belastingstelsel is razend ingewikkeld. De doorsneeburger kan zijn belastingformulier niet invullen, dat zegt wel iets.”

Een christen kan niet met een rein geweten bijbeunen.

Wit: „Ook kerkmensen is niets menselijks vreemd; ook zij houden ontzaglijk veel van geld. Wij zijn even zondig als de wereld, en dat zwartwerk plaatsheeft is begrijpelijk. Maar het kán niet. Het gaat in tegen de wetten in dit land, en die hebben wij te houden.”

Grijs: „Ik ben het ermee eens: als je zwartwerkt, zit je fout. De Bijbel is helder. Jezus zegt: „Geef de keizer wat des keizers is’.” Het voelt alleen zo onrechtvaardig dat we alles moeten melden. En: ook christenen zijn mensen buiten het paradijs, met allerlei begeerten. Ons hart wil meer, meer, meer – en we leven in een economie die dat stimuleert. Ik vind dus dat de keizer –de overheid– het deel ”dat des keizers is” moet aanpassen.”

Dat kerkmensen zwartwerk niet radicaal veroordelen, is een teken van lauwheid en halfslachtigheid.

Wit: „Het is opvallend dat wij allemaal heel wat zwartwerkers in onze omgeving kennen – en inhuren. Misschien wordt er in de kerk toch te weinig voor gewaarschuwd. Wij zijn drukker met een Kliksafefilter op internet dan met deze zaken.”

Grijs: „De ene zonde is niet erger dan de andere. Je kunt elke preek volstoppen met een reeks aan zonden – maar we kennen onszelf: dat zou ons echt niet in beweging zetten. Te hard rijden, te veel alcohol drinken, roken – het zijn allemaal zaken die wij niet zouden moeten doen. Voor alle gebieden geldt dat een kerkmens een modelmens zou moeten zijn.”

Wit: „Een christen zou als geen ander moeten ageren tegen zwartwerk. Het is raar dat veel christenen zwartwerken niet zo als zonde lijken te zien. Dat de regels van de overheid volgens jou anders moeten zijn, kan geen excuus zijn om je aan de regels te onttrekken. En waarom zou je trouwens willen dat de voorschriften veranderen? Daar zit gewoon hebzucht achter.”

Grijs: „Het blijft een feit dat regels verstikkend kunnen zijn. Een beunhaas wil wat vrijheid. Hij wil na werktijd niet op de bank zitten, maar wat klussen in zijn vrije tijd, en waarom moet de fiscus dat direct weten?”

Wit: „Dan richt hij toch een bv’tje op?”

Grijs: „Beunhazen gaan geen bv oprichten. Veel te ingewikkeld. Hij doet gewoon een klusje ’s avonds.”

Wit: „Er is niets zo gemakkelijk in het leven als een bv oprichten!”

Dit is het zevende deel in een serie over zwartwerk. Morgen deel 8.

Lezersreactie

Belastingen leveren in alle tijden discussie op. Een RD-lezer stuurde een citaat van Guido de Brès (1522-1567).

„Ik vond naast de Bijbel nog een sterk argument dat wij belasting behoren te betalen, ongeacht welke overheid dat vraagt. Guido de Bres schreef bij de Nederlandse Geloofsbelijdenis (NGB) een brief aan koning Filips II van Spanje. Daarin schrijft hij dat de mensen van de Reformatie die zo fel worden vervolgd niet kunnen worden beticht van ongehoorzaamheid aan de overheid. Hij vervolgt: „En om te tonen dat dit niet alleen lippentaal is, maar dat het in het diepst van ons hart ingedrukt en gegraveerd staat, (zo zouden wij willen vragen): Wie is er ooit onder ons gevonden, die geweigerd heeft u de hem opgelegde schatting of belasting te betalen? Integendeel, de gehoorzaamheid om te betalen is net zo spoedig geweest als de opdracht om te betalen.”

Uit: De Nederlandse Geloofsbelijdenis, uitg. Stichting Heruitgave Werken Guido de Brès, blz. 45.